1-модул. Maktabgacha ta’limda bolalarni tabiat bilan tanishtirishning nazariy asoslari va tabiat haqida tushuncha

 
o‗z oldiga qo‗ygan maqsadi va vazifalarini yaxshi 
bilmasdan turib yosh avlodni tabiat bilan tanishgirishda
 
ularni maqsadga muvofiq 
tarbiyalab bo‗lmaydi. Buning uchun xalq manfaatlarini aks ettiruvchi
 
tarbiyaning 
maqsadlari to‗g‗risidagi tasavvur qanday vujudga kelgan va bu tasavvurlar 
keyinchalik qanday rivojlanganligi hamda peda-gogik tomondan qanday ta‘rif va 
tavsif berilganini eslash maqsadga muvofiqdir. 
Shuni aytish kerakki,
 
hayotda har bir fanning yuzaga kelishi
 
hayotiy zarurat 
natijasidir. Bolalarni tabiat bilan tanishtirish metodikasi ham ana shunday hayotiy 
zaruratning mahsulidir. Bu fan o‗z oldiga ana shu tabiat elementlari vositasida 
yoshlarni tarbiyalashni maqsad qilib qo‗yadi. Tarbiya esa pedagogikaning bosh 
vazifasidir. 
Bolalarni tabiat yordamida tarbiyalash haqida g‘arb pedagoglari
Tarixda pedagogika nazariyasi asoslarini shakllantirishda qadimiy Gretsiyaning 
atoqli filosoflari Platon va Aristotel, italiyalik
 
pedagog Mark Fabi Kvintilianlarning 
qarashlari
 
alohida ahamiyatga ega bo‗ldi. 

---

Lekin
 
yoshlarni tabiat elementlari vositasida
 
tarbiyalash eng avvalo g‗arbdagi 
ilg‗or pedagoglarning tarixidan boshlandi. Ilmiy
 
pedagogikaning rivojlanishini
 
boshlab bergan, maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar tarbiyasiga katta e‘tibor bilan 
qaragan g‗arb pedagoglaridan
 
biri Yan Amos
 
Komenskiy bo‗ldi. 
Chexiyalik 
mashhur 
pedagog 
Ya.A.Komenskiy 
bashariyat 
tarixidan 
demokratik pedagogikaning asoschisi sifatida o‗rin olgan. U o‗zining ongli hayotini 
va amaliy pedagogik faoliyatini, yaratgan ilmiy asarlarini bolalarni o‗qitish va 
tarbiyalashdek oliyjanob ishga bag‗ishlagan. 
Uning fikricha, inson tabiatning eng go‗zal mavjudotidir. Inson tabiatga 
ergashib, hamma narsani bilib olishi mumkin. O‗zining ―Buyuk didaktika‖, ―Tillar 
hamma fanlarning ochiq eshigi‖, ―Fizika‖, ―Falakiyot‖, ―Onalar maktabi‖, ―Tinchlik 
farishtasi‖ kabi asarlarida o‗zining muhim pedagogik g‗oyalarini ifodalagan. 
Ya.A.Komenskiy maktablarning 4 turini yilning 4 fasliga o‗xshatgan. 
―Onalar maktabi‖ xushbo‗y o‗simliklar, g‗uncha va gullarga burkangan ajoyib 
bahorni eslatadi. 
―Ona tili‖ maktabi yozga va ayrim erta pishgan mevalarga o‗xshaydi. 
―Gimnaziya‖da dalalar, bog‗ va terakzorlardagi mo‗l hosilni yig‗ib, uni ―aql 
xazinasi‖ga joylayotgan kuz faslini eslatadi. 
Va nihoyat, ―Akademiya‖ yig‗ilgan hosilni umr bo‗yi sarflashni mo‗ljallab 
taqsimlayotgan qishiga o‗xshatiladi. 
Ya.A. Komenskiy ―Onalar maktabi‖da 18 ta fandan ma‘lumot olishni tavsiya 
etgan. Uning fikricha olti yashar bola: 
- suv, yer, havo, olov, yomg‗ir, qor, muz, tosh, temir, daraxt, o‗t, qush, baliq 
kabilarni; 
- yorug‗lik va qorong‗ulikning farqini, osmon, quyosh, oy, yulduzlar haqidagi 
bilimlarni, ularning har kuni chiqishi va botishi haqidagi tasavvurlarni; 
- o‗zi yashayotgan joyning xususiyatiga muvofiq tog‗, vodiy, dala, daryo, 
qishloq, shahar nima ekanligini bilishi kerak. 
Ya.A.Komenskiy hamma narsani tabiatga bog‗lab tushuntirgan. U o‗quvchilar 
diqqatini jalb etish uchun kitoblarning nomini qiziqarli nomlab, mazmunini to‗liq 
ifodalab bergan. Uning aytishicha, bu sohada mavjud narsalardan eng chiroylisi 
bog‗ning turli manzaralaridan namuna olishdir. 
Masalan, nega endi 1-sinf uchun bitilgan kitobni ―Gunafsha jo‗yagi‖, 2-sinf 
kitobini - ―Atirgul tupi‖, 3-sinf kitobini – ―Istirohat bog‗i‖ va hokazo deb nomlash 
mumkin emas?