1-modul. Kompyuter kommunikatsiya texnologiyalari

 

 1.6.Kommutatsiya tarmoqlarning evolyutsiyasi 

 

Telefon  aloqasi  tarmog‘ida  foydalanishga  topshirilgan  kommutatsiya 

stansiyalarining  asosiy  rivojlanish  tendensiyalariga  nazar  tashlasak,  kommutatsiya 

texnikalarining  evolyusiyasi  ikki  turga  ajratilgan.  Birinchisi,  ichki  tuzilishi 

(telefoniyaning 

tarkibi) 

va 

tashqi 

tuzilishi 

(axborot 

kommunikatsiya 

texnologiyalari majmuasining rivojlanishi bilan bog‘liq jarayoni)dan kelib chiqadi.  

Infokommunikatsiyalar tizimining evolyusiyasi turli iqtisodiy hamda tashkiliy 

sabablarga  ko‘ra  kommutatsiya  stansiyalari  o‘zgartirib  borilgan.  Modernizatsiya 

qilish,  kengaytirish  va  rivojlantirish  ana  shu  o‘zgartirishning  asosiy  mohiyatidir. 

Ushbu tushunchalar tom ma’noda o‘ta chambarchas va kuchli ahamiyatga egadir. 

Moddiy  jihatdan  eskirishga  o‘tib  borayotgan  texnika  vositalari  zamonaviy 

ma’lumotni taqsimlovchi vositalarga (har jihatdan ijtimoiy-iqtisodiy va texnikaviy-

tashkiliy  yo‘nalishlarni  e’tiborga  olinib)  almashtirib  borilgan.  Umuman, 

O‘zbekistonning  infokommunikatsiya  tizimida  telefon  aloqasining  beshta  asosiy 

kommutatsiya  tizimi  davrini  (fazasini)  o‘tagan.  Uni  yuqoridagi  jadvalda 

ko‘rishimiz mumkin. 

 

  

 

Tarix  sahifalarini  ko‘zdan  kechirar  ekanmiz,  1904  yili  200  raqamga 

mo‘ljallangan  qo‘l  bilan  boshqariladigan  birinchi  kommutasiya  tizimi 

ekspluatatsiya  qilingan.  Keyinchalik  mazkur  qurilmalarning  imkoniyatlarini  har 

tomonlama  kengaytirish  orqali,  o‘sha  zamonaning  yangi  yutuqlarini  joriy  etish 

maqsadida, qo‘l bilan boshqariladigan telefon stansiyalari tizimini avtomatlashgan 

telefon stansiyaga almashtirish bo‘yicha ishlar olib borilgan.  

1932  yili  Toshkentda  birinchi  avtomatlashgan  mashina  tizimidagi  stansiya 

ishga tushirilgan. 1955 -1960 yillar davomida Toshkent shahar telefon tarmog‘ida 

47 va 54- telefon stansiyalari dekada odimlovchi telefon stansiyalariga asos soldi. 

---

11 

 

Shu  davrning  so‘nggi  yillarida  54-ATS  yangi  koordinat  tizimli  qurilma  bilan 

almashtirildi.  U  o‘sha  davrda  o‘zining  iqtisodiy  tomondan  arzon  bo‘lgan  hamda 

sifat  jihatdan  ancha  yaxshi  xizmat  ko‘rsata  oladigan  texnologiyalardan  sanalgan. 

Koordinat tizimdagi stansiyalar dekada odimlovchi tizim bilan o‘zaro hamkorlikda 

ishlay olishga ham mo‘ljallangan edi.  

Keyinchalik  mahalliy  telefon  aloqasini  rivojlantirish  bo‘yicha  aloqa 

tarmog‘ining ko‘p kanaldan iborat impuls-kodli modulyatsiyaga asoslangan (IKM) 

tizimi  joriy  etilgan.  Respublikada  dekada  odimlovchi  ATSlarning  o‘rniga 

Toshkent,  Andijon,  Jizzax,  Buxoro,  Qarshi,  Farg‘ona,  Guliston  kabi  ko‘pgina 

viloyat  va  tuman  markazlarida  telefon  stansiyalari  koordinat  tizimlari  bilan 

modernizatsiya qilingan.  

1986  -1990  yillarda  3200  raqamli  kvazi-elektron  ATSlar  Toshkent  shahar 

telefon  tarmog‘i  hamda  Toshkent  viloyati  Kalinin  va  Namangan  viloyatining 

Toshbuloq  tuman  markazlarida  bosqichma  -bosqich  modernizatsiya  qilingan. 

Respublikamizning  telekommunikatsiya  tarmog‘ida  1987  yili  birinchi  dasturiy 

boshqaruvga asoslangan AXE-10 (ShATS) rusumdagi elektron telefon stansiyasini 

ekspluatatsiya 

qilish 

bilan 

raqamli 

tizimlarga 

o‘tila 

boshlangan. 

O‘tgan  asrning  oxirgi  dekadasi,  mustaqillikning  dastlabki  yillari  davomida  yana 

qator  xorijiy  kompaniyalarning  raqamli  telefon  stansiyalari  joriy  etilib  borildi. 

Xususan, 

Yaponiyaning 

NEAX-61E 

tizimi, 

Janubiy 

Koreyaning 

DTS 

2000/3100/3200 seriya rusumdagi kommutatsiya qurilmalari bularga yaqqol misol 

bo‘lib  xizmat  qiladi.  Bugungi  kunga  kelib  respublikaning  aloqa  tizimlarida  keng 

ko‘lamli  modernizatsiyalash  va  rivojlantirish  dasturi  tatbiq  etilib,  ulardagi 

raqamlashtirish ko‘rsatgichlari bosqichma- bosqich oshib bormoqda.