1-Modul. Iqtisodiyot nazariyasi fanining shakllanishi

Iqtisodiy resurslar, ularning turlari, tarkibi va cheklanganligi

Yuqorida keltirilgan iqtisodiyot borasidagi mushohadalardan kelib chiqib, nima sababdan iqtisodchilar dunyoga tanqislik nuqtai-nazardan boqishlarini ko’rish mumkin.
Tanqislik tushunchasi iqtisodiy resurslar cheklangan mahsulotlar va xizmalart turlarini ifodalaydi.Tanqislik insondagi istagancha tanlab olish imkoniyatini cheklab, bizga mavjud narsalarnigina tanlay olishni talab qiladi. Endi biz hamma narsalardan xohlagancha foydalana olmasdan, mavjud narsalar bilangina kifoyalanishimiz kerak ekanligini anglatadi. “Hech qachon sichqon tutgichda tekin pishloq bo’lmaydi” degan oddiygina naql iqtisodiyotni o’zagini tashkil etadi. Aytaylik, siz biror-bir mahsulotdan bepul foydalandingiz deylik, ammo huddi shu mahsulotni ishlab chiqargan boshqa bir ishlab chiqaruvchi unga qanchadir mablag’ safrlagan-ku! Biror–bir oddiy bo’lib ko’ringan mahsulotni ishlab chiqarish uchun ham qanchadir o’lchamdagi yer maydoni, ish quroli, qo’l mehnati, bunyodkorlik salohoyati kabilar talab qilinadi. Yuqoridagi “tekin pishloq” ni o’rniga ishlab shiqarish uchun ketgan mahsulot va qo’l mehnati sarflab, boshqa bir mahsulotni ishlab chiqarish mumkin edi- kattaroq harid qilish uchun undov bo’lishi mumkin. Bir shisha bepul ichimlik olish uchun siz kattagina pizza sotib olishingiz kerakdir. Bir dona bepul qo’l telefoni evaziga siz bir yil muddat o’sha kompaniyani telefon-larga xizmat ko’rsatish uchun nashrga chiqarilgan jurnalga a’zo bo’lishingiz talab qilinar!
Shunday qilib,bepul tarqatilgan harsa –buyumlar insonlarga hech qachon aslida tekin berilmagan bo’lib chiqadi. Jamiyatimizdagi hech qaysi mahsulot hech qachon shunchaki bepul berilmaydi. ku! Yoki sarflangan qo’l mehnatini boshqa foydali mehnatga sarf qilish mumkin edi-ku! Iqtisodiyotchilar huddi shu sarf- harajatlarni yashirin harajatlar deb ataydilar. Bir turdagi mahsulotni qo’lga kiritish uchun boshqa turdagi mahsulotni ishlab chiqarishdan cheklanishga majburmiz. Ayni shu ketkazilgan sarf–harajat tanlovning yashirin harajati deyiladi.