1 modul. GİMnastikanin’ rawajlaniw tariyxi joba Gimnastikanın’ payda bolıwı h’a’m rawajlanıwı Milliy gimnastika sistemaları

 

 

11-modul. GIMNASTIKA BOYINSHA JARISLARDI 

SHO’KEMLESTIRIW H’A’M O’TKERIW 

 

 Joba 

1. 

Jarıstın’ a’h’miyeti h’a’m tu’rleri. 

2. 

Jarıs da’stu’ri. 

3. 

Jarıs xaqqında Nızam. 

4. 

Jarısqa tayarlıq ko’riw h’a’m onı o’tkeriw. 

 

Gimnastika  jarısları  –  oqıw-trenirovka  protsessinin’  ajıralmas  bir  bo’legi.  Ol  

shug’ıllanıwshılardın’ gimnastikadan tayarlıg’ın tekseriwdin’ tiykarg’ı usılı. Jarıslar 

belgili bir oqıw da’wiri ushın (sherek, semestr, yarım jıllıq, pu’tin oqıw jılı) oqıw 

isine anıq  h’a’m obektiv ta’rizde juwmaq  jasawg’a ja’rdem beredi. Sonday-aq, olar 

jarıs qatnasıwshılarının’ aqlıy-jigerlik tayarlıg’ın tekseriwdin’  na’tiyjeli quralı bolıp 

xızmet qıladı h’a’m kollektivlik h’a’m imtizamlılıq sezimlerin rawajlantıradı h’a’m 

---

sonday-aq,  jigerlik  h’a’m  batırlıqtı  ta’rbiyalawg’a  ja’rdemlesedi.  Jarısta  anaw 

yamasa mınaw sho’lkem qatnasıwshılarının’ ko’rsetken na’tiyjelerine qarap oqıw-

trenirovka  protsessinin’  keleshektegi  bag’darı  belgilenedi,  oqıw-trenirovka 

jumısının’  metodikalarına o’zgerisler kiritedi. 

Bunnan  basqa,  jarıslar  en  zor  ko’rgizbeli  agitatsiya  quralı  sanaladı.  Jaqsı 

sho’kemlestirilgen  h’a’m  ta’ntanalı  o’tkerilgen  jarıslardı  qatnasıwshılar  h’a’m 

tamashago’yler h’a’m uzaq waqıt eslep ju’redi. Gimnastikanın’ jaslar ortasında ken’ 

tarqalıwına  h’a’m  olardın’  gimnastika  sektsiyaları,  sport  mekteplerdin’ 

trenirovkalarına sistemalı tu’rde qatnasıp ju’riwlerine tu’rtki boladı.  

Ha’r qıylı sho’lkemler,  mekmeler sonın’ menen birge ulıwma bilim beretug’ın 

mektepler,  orta  h’a’m  joqarı  oqıw  orınları  h’a’m  de  KSJ  (kewilli  sport 

ja’ma’a’tleri)nin’  sport  jumıslarında  gimnastika  jarısların  sho’lkemlestiriw  h’a’m 

o’tkeriw  barısında  belgili  da’stu’rler  payda  boldı.  Olar  bag’darı,  sınaw  forması, 

ko’lemi, wakilligi h’a’m jarıstın’ sıpatına qarap to’mendegi tu’rlerge bo’linedi: 

 

1.  Bag’darı  boyınsha  bo’lingen  tu’rine  oqıw  jarısı  –  h’a’r  bir  oqıw  toparı 

arasında arnawlı oqıw bag’darlaması boyınsha o’tkeriledi;  

tan’law jarısları en’ ku’shli sportsmenlerdi saylandı komandag’a tan’lap alıw 

h’a’m  keyingi  jarıslarda  qatnasıw  ushın  ku’shli  komandalardı  anıqlaw  ushın 

o’tkeriledi;  prikidki-  oqıw-trenirovka  sabaqlarında  h’a’m  oqıw-trenirovka 

jıyınlarında o’tkeriledi;  

kubok h’a’m  birinshilik jarısları  –  belgili  bir  da’wir  jumıslarının’  juwmag’ın 

shıg’arıw, ku’shli gimnastlardı h’a’m komandalardı anıqlaw maqsetinde o’tkeriledi; 

matchlıq  ushırasıwları  –  ra’smiy,  ortaqlıq  h’a’m  da’stu’riy  xarakterge  iye 

boladı;  massalıq  jarıslar  –  sport  kollektivlerinin’  kishi  razryadları  h’a’m  oqıw 

orınlarının’ oqıwshıları arasında o’tkeriledi. 

  2.  Sınaw  forması  boyınsha  (po  forme  zacheta):  –  jeke  birinshilik  h’a’r  bir 

qatnasıwshının’ toplag’an balı boyınsha o’tkeriledi; 

komandalıq birinshilik - bunda  erler h’a’m h’ayallar arasında birinshilik bo’lek 

o’tkeriledi  h’a’m  h’a’r  bir  qatnasıwshının’  (sınaqqa  kiriwshi)  toplag’an  balı 

boyınsha jen’impazlar anıqlanadı; 

Jeke-komandalıq – h’a’r bir razryad boyınsha jeke na’tiyjeler h’a’m komandalıq 

birinshilik anıqlanadı. 

  3.  Ko’lemi  boyınsha  jarıslar  (po  masshtabu):  royonlıq,  qalalıq,  oblaslıq, 

respublikalıq, xalıqaralıq bolıp bo’linedi h’a’m qoyılg’an wazıypalardı sheshiwge 

karatılg’an boladı.  

4. Wa’killigi boyınsha (po predstavitelstvu): jarıslar teretoriyalıq- komanda da 

tek bir respublika, bir qala yamasa bir royon wa’killeri bolıwı kerek; 

Tarawlıq  (vedomstvalıq)  –  komanda  da  h’a’r  qıylı  respublika  h’a’m  qala 

wa’killeri  bolsa  boladı,  biraq  bir  vedomstvag’a  qarawı  kerek.  Mısalı:  Xalıq 

bilimlendiriw tarawı menen ishki isler tarawı jarısıwı mu’mkin bulardın’ saylandı 

komandalarına h’a’r qıylı respublika, qala h’a’m royon wa’killeri kiriwi mu’mkin.  

  5. Jarıstın’ sıpatı boyınsha (po xarakteru sorevnovaniya): klassifikatsiyalıq 

– 

bull 

jarısta 

 

razryadlar 

beriledi; 

Klassifikatsiyalıq emes - razryad berilmeydi; 

---

Jabıq – tamashago’yler h’a’m basqa qala, royon, respublika, komanda wa’killeri 

qatnastırılmaydı, sportshılardı  ayrıqsha ko’zden o’tkeriw ushın o’tkeriledi; 

Ashıq  –  sportshılardın’  qaysı  tarawg’a  ma’mleketke,  respublikag’a,  qalag’a 

h’a’m  rayong’a    kiriwine  qaramastan  jarısqa  qatnasıwdı  qa’lewshi  barlıq  

gimnastlarg’a ruxsat etiledi; 

 Konkurslar  –  aldın-ala  berilgen  zayavka  boyınsha  gimnastika  ko’p  gu’resi 

tu’rinde ayrım element h’a’m birikpelerdi orınlaydı; 

Bag’darlama h’a’m qag’ıydalardın’ an’satlastırılg’an tu’ri boyınsha: - arnawlı 

islep shıg’ılg’an bag’darlama boyınsha o’tkeriledi, bunda jarıs qatnasıwshıları ko’p 

gu’res tu’rlerinin’ qa’legen eki h’a’m onnan da ko’p tu’rinen shıg’ıwı mu’mkin; 

An’satlastırılg’an  to’reshilik  qag’ıydası  boyınsha  –  bunda  arnawlı  talap 

qoyılmaydı, eki urınısta o’tkeriledi.