1-modul. 1-Mа’ruzа: Hayot faoliyati xavfsizligini ta’minlash asoslari Reja

Ergonomika  -  mehnat  qonuniyatlari  va  ishchi  jarayonlar  haqidagi  fandir.  Ergonomika 

tushunchasi grekcha “ish va qonun” degan so'zlardan kelib chiqqandir.  Ergonomika so'zini birinchi 

bo'lib, 1875- yili o'zining “Ergonomika jihatilari,   ya‟ni   mehnat   haqidagi   fan”   degan   ishida   

polyak   olimi Yastshembovskiy taklif qilgan. 

Yangi ilmiy fanni yaratish g'oyasi boshida 1921 yilda sobiq ittifoq olimlari Bexterev V.M. va 

Myasnitsev V.N.lar uni “egologiya” keyin “ergonologiya” deb atashni taklif qilishgan.    

   1949  yilda  Angliyada  yangi  ilmiy  fanni  yaratish  uchun  fanning  har  xil  sohalaridan  bir  guruh 

mutaxassislar  birikkanlarida  ergonomika  tushunchasi  qabul  qilindi.  Bu  tushuncha  asta-sekin  keng 

tarqala  boshladi,  nainki  u  bilan  birgalikda  boshqa  ta'riflar  ham  ishlatilib  kelindi;  misol:  inson 

injeneriyasi,  muhandislik  psixologiyasi,  inson-mashina  tizimida  izlash,  inson  omillari  kabi 

tushunchalar. 

Ergonomika texnika rivojlanishining ma'lum etapi (bosqichi)da paydo bo'lgan bo‟ lib, ishlab 

chiqarishda  muhim  muammolarni  yechishda  zarur  shart-sharoitdir.  Yangi  jihoz  va  unga  to'g'ri 

kelgan  ishlab  chiqarish  muhitini  loyihalashda  sodir  bo'ladigan  ko'pchilik  savollarni  faqat  soglom 

fikr asosida yechish mumkin bo'lmaganda, ergonomikaga murojaat qilinadi. 

Ergonomika  fanining  maqsadi  -  mashina  va  ishlab  chiqarish  qurollarining  o'lcham 

(parametr)larini hamda ishlab chiqarish muhitini inson ehtiyojlariga moslashtirishdir, ya'ni mehnat 

jarayonlarini me'yorlash (optimallashtirish) va hamma ko'ngilsiz ishlab chiqarish omillarini bartaraf 

qilish yoki maksimal kamaytirishdan iboratdir. 

Ishlab  chiqarishda  yechiladigan  asosiy  ergonomik  vazifalarni  quyidagi  tartibda  sinflashimiz 

va turlarga bo' lishimiz mumkin: 

1. Psixologik  yuklanishni  kamaytirish (nazorat  tizimlarini avtomatlashtirish;  ishlab chiqarish 

jarayonlarini stabillashtirish; ish xavfsizligini ta'minlash; jihozlar ishining ishonchliligini ta'minlash; 

me'yoriy  darajagacha  ma'lumotlar  hajmini  kamaytirish;  sozlash  va  nazoratning  qulay  (qulay) 

tizimlarini tashkil qilish; nazorat va sozlash tizimlarini markazlashtnrish) ; 

2. Shinam ishchi muhitini ta' minlash ( ishlab chiqarish ziddiyatini yaxshilash) ; 

 3.  Ishning  qulayligini  ta‟  minlash-  bunda  qulay  bo'lgan  jihoz,  mebel,  asbob,  maxsus 

kiyimlarni yaratish va ishlatish, hamma jihozlarni badiiy konstruksiyalarini yaxshilash kiradi; 

4.  Ishlab  chiqarishni  qulay  tashkil  qilish  (jihozlarni  qulay  joylashtirish;   ishchi  zonani  to'g'ri 

tashkil qilish; tashish  va ortish  ishlarini kamaytirish; ishlash va dam  olishni to'  g'  ri tashkil qilish; 

maishiy xizmat qilishni to‟ g‟ ri tashkil qilish) ; 

5.  Kadrlar  bilan  ishlash  (bunga  kasbiy  tanlash,  yo‟riqnomalar  o‟tkazish,  tajriba  almashish, 

kasbiy o'qitish va malaka oshirish kiradi); 

6. Fiziologik  yuklanishni kamaytirish (shinam havo iqlimini va yorugligini yaratish; shovqin 

va  titrashga  qarshi  kurash  tadbirlari;  ish  jarayonlarni  mexanizatsiyalash  va  avtomatizatsiyalash 

hamda  jihozlarni  yaratish;  ish  joyini  to‟g‟ri  tashkil  qilish;  ishchi  zonani  to'g'ri  ta'minlash;    qulay 

harakatlanishni  tanlash;  boshqarish  qismlarini  to‟g'ri  tanlash  va  joylashtirish;  boshqarishni 

markazlashtirish. 

Operatorning sezgi a‟zolariga ta‟sir qilishga qarab MAEV quyidagi: vizual, akustik va taktik 

---

turlarga bo‟linadi. 

 

MAEVlarga  quyidagilar:  yozuvli  yoki  simvolli  tahtani  yorituvchi  cho‟g‟lanuvchi  lampalar, 

strelkali-shkalali o‟lchov asboblari, har xil ko‟rsatkichlar, hisoblagichlar, ovozli ohanglar, sirenalar, 

ekranlar, sxemalar va hokazolar kiradi. 

1-jadvalda  boshqaruv  qism    (organ)lariga  qo'yiladigan  optimal  kuch  qiymatlari  keltirilgan. 

Boshqarish qismlari va ma'lumotlarni aks ettiruvchi vositalar bir xil seziladigan va tez topiladigan 

joyda  o'rnatilgan  bolishi  lozim.  Buning  uchun  ularga  yoki  ular  joylashgan  yerda  tushuntirish 

yozuvlari  yoki  ma‟noli  simvollar  keltirilishi  hamda  ularni  bir  xil  olcham,  shakl  va  ranglarda 

ishlanishi lozim. 

                                                       

           

                                                

1 -jadval