1-modul. 1-Mа’ruzа: Hayot faoliyati xavfsizligini ta’minlash asoslari Reja

1.4. Xavflar, ularning tasnifi. 

Xаvf dеb – tirik vа tirik bo‟lmаgаn mаtеriyaning shu mаtеriyaning o‟zigа,  ya`ni оdаmlаrgа, 

tаbiаtgа,  mоddiy  bоyliklаrgа    ziyon  kеltiruvchi    sаlbiy  xususiyatigа  аytilаdi.  Xаvf  HFXning 

mаrkаziy  tushunchаsi  hisоblаnаdi.  Xаvflаrni  tаbiiy  vа  аntrоpоgеn  kеlib  chiquvchilаrgа  аjrаtish 

mumkin.  

Tаbiiy xаvflаr hаrоrаtni o‟zgаrishi, tаbiiy оfаtlаr nаtijаsidа yuzаgа kеlsа, аntrоpоgеn  xаvflаr 

insоn  fаоliyati  nаtijаsidа  hоsil  bo‟lаdigаn  chiqindilаr,  mеxаnik,  issiqlik,    elеktrоmаgnit 

enеrgiyasining chiqindilаrini аtsmоsfеrаgа, suv hаvzаlаrigа tushishidаn hоsil bo‟lаdi. 

Xavflar quyidagicha sinflanadi: 

1. Kelib   chiqish   tabiatiga   ko‟ra   xavflar:   tabiiy,   texnikaviy, antropogen (inson bilan 

bog‟liq), ekologik va boshqalarga bo'linadi; 

2. Maxsus standartlar bo'yicha: fizikaviy, kimyoviy, biologik va psixofiziologik; 

3.  Salbiy  oqibatlarning  vaqt  bo'yicha  kelib  chiqishiga  ko'ra  xavflar  impulsli  va  kumulyativ 

(inson organizmida yig'iluvchi) bo'ladi;  

4. Olib    keluvchi    oqibatiga    ko'ra:    toliqish,    kasallanish, jarohatlanish, halokat, yong'in 

va o'lim xavflari;      

5. Keltiruvchi zarariga ko'ra: ijtimoiy, texnik, ekologik;  

6.  Yakkalashi  bo'yicha:  litosfera,  gidrosfera,  atmosfera  va  kosmos  bilan  bog‟liq  bo‟lgan 

xavflar;    

7.      Kelib      chiqish      sohasiga      ko'ra:      turmushda,      sportda,      yo'l  transportida,  ishlab 

chiqarishda, yuzaga keladigan xavflarga bo‟linadi;     

8.  Tuzilishiga  ko‟ra  xavflar  oddiy  va  hosil  qilingan  (oddiylarning  ta'sirida  hosil  qilingan) 

bo‟ladi; 

9. Insonga ta'sir qilish harakteriga qarab faol (aktiv) va sust (passiv) xavflar bo‟ladi. 

 

Energiya hisobiga faollashadigan xavflar sust xavflarga kiradi, bularni insonning o'zi vujudga 

keltiradi. 

Bular: 

o'tkir 

(sanchiluvchi 

va 

kesuvchi)  qo'zg'almas  jismlar,  insonlar  yuradigan  yuzalarning  notekisligi,  qiyaliklar,  balandliklar, 

bir-biriga tegayotgan, tekisliklar orasidagi ishqalanish va boshqalar. 

 

Xavflarning  baxtsiz  hodisa  yuz  berishidan  oldingi  (aprior)  va  u  yuz  bergandan  keyingi 

(aposterior) belgilari mavjuddir. 

Har qanday faoliyatning xavfliligini tasdiqlashga insoniyat tajribasi asos bo‟ladi. Faoliyatning 

birorta  turi  yo'qki,  u  abadiy  xavfsiz  amalga  oshsa.  Bulardan    quyidagi  xulosani  ifodalashimiz 

mumkin:  har  qanday  faoliyat  potensial  xavflidir.  Bu  tasdiqlanish  aksiomatik  harakterga  egadir. 

Berilgan aksioma faqat uslubologik va evristik ahamiyatga egadir. 

---

1.4.