1. Ómir iskerligi qáwipsizligi páni haqqında túsnik. Ómir iskerligi qáwipsizligi pániniń maqseti hám waziypaları

Jaraqatlanǵanlarǵa dáslepki birinshi meditsinalıq járdem kórsetiwdiń ulıwma qaǵıydaları
Jaraqatlanǵanlarǵa birinshi járdem kórsetiwden aldın tómendegi jumıslardı orınlaw kerek:
-jaraqatlanıw sebeplerin joq etiw (mısalı, jaraqatlawshı gazler, záhárler tolǵan xanadan alıp shıǵıw); elektr sımın alıw (elektr toki urǵanda); jaraqatlanıwshınıń jaǵdayın jamanlastıratuǵın barlıq nárselerdi joq etiw (ústindegi júk, diywal bóleksheleri, xanadan yamasa janıp atırǵan orınan alıp shıǵıw);
-jaraqatlanıwshınıń ulıwma awhalın anıqlaw hám birinshi náwbette adam ómirine hám sawlıǵına eń kóp qáwip tuwdıratuǵın nárseni joq etiw (mısalı, arteriyalar kesilgende qan aǵıwın toqtatıw, dem alıw toqtap qalǵanda hám júrek iskerligi buzılǵan bolsa, jasalma dem aldırıw yamasa júreketi uqalawdı baslaw hám t.b.);
-eger keselge qáwip tuwılmaytuǵın bolsa, birinshi meditsinalıq járdem kórsetiw ushın onı ornınan qozǵaltpaslıq;
-esinen ketkende taslap ketpeslik;
-birinshi járdem kórsetiw ushın jaraqatlanǵannıń kiyimin sheshiw yamasa jaralanǵan ornındaǵı kiyimin qırqıwda judá iqtiyat bolıw zárúr;
-jaraqatlanǵandı abaylaw.
Deneniń birar jeri kesilgende yamasa súyekkleri ashıq halda sınǵanda arteriyadan, venadan hám kapillyarlardan qan aǵıwı múmkin.
Arteriyadan aǵatuǵın qan ashıq qızıl reńli, kúshli qan aǵımı basım astında toqtawsız atılıp turadı. Venadan aǵatuǵın qan toq reńli boladı, jaradan atılıp shıǵadı, kapillyardan qan azıraq muǵdarda áste shıǵadı.

	1-swúret. Deneden qan aqqanda arteriyalardıń sıǵıp qoyılatuǵın orınları. 1-tirsekke tiyisli; 2-nurlı; 3-jelkege tiyisli;4-ómirge tiyisli; 5-oń uyqıwǵa tiyisli 6-shekege tiyisli 7-shekege tiyisli; 8-shep uyqıwǵa tiyisli; 9-birinshi qol astındaǵı; 10-oń sanǵa tiyisli; 11-shep sanǵa tiyisli; 12-arqa úlken sanǵa tiyisli; 13-ayaq .
2-súwret. Qan aqqanda birinshi járdem (Jgut qoyıw)	3-súwret. Qan aqqanda dize buwınnan joqarısın buwıw (Jgut qoyıw). 1-bilekten; 2-jelkeden; 3-baltırdan; 4-sannan

Arteriyadan qan aqqanda, yirek arteriyalar jaraqatlanǵanda tezlik penen járdem kórsetiw zárúr. Birinshi náwbette tamırdı barmaqlar menen qattı basıp, súyekke sıǵıw kerek. Qan aǵıwda arteriyalardı adam denesiniń qaysı jerinen sıǵıw kerekligi (1, 2 va 3-súwretlerde) kórsetilgen.
Ayaq-qollardan qan aqqanda jaqsısı rezina boǵlam yamasa qolda bar nárselerden- rezina, gezleme párshesi yamasa basqalardan burama baylaw qoyǵan maqul (4-súwret).
Baylaw qoyıwda tómendegi jumıslardı orınlaw kerek:
— terige bir neshe qabat qılıp taqlanǵan gezleme (bet oramal qoyıw);
— baylamanı qan toqtaǵansha tartıw;
— baylama astına kún 24 saat dep esaplanǵanda ol qashan qoyılǵanlıǵı anıq jazılǵan (mısalı, 05 saat 35 min.) qaǵaz qoyıw.
Pestitsidler menen záhárlangende birinshi meditsinalıq járdemi kórsetiwdiń ulıwma kórsetkishleri tómendegilerden ibarat. Eger pestitsid dem alıw jolları arqalı ótken bolsa jábirleniwshini pestitsid sebilgen daladan ashıq hawaǵa alıp shıǵıw kerek. Eger pestitsid terige túsken bolsa, ol halda terini suw aǵımı menen juwıw yamasa artıp taslaw kerek. Eger pestitsid organizmge asqazan-ishek jolı arqalı ótken bolsa, jábirleniwshige bir neshe stakan suw yamasa kaliy permanganatınıń eritpesi ishtiriledi hám awızǵa barmaqtı tıǵıp qaytaradı (2-3 marta). Sonnan keyin 2-3 qasıq aktivlengan kómir menen yarım stakan suw ishtirledi. Dem alıw tómenlegende nashatir spirti iyiskeletiledi, dem alıw toqtaǵanda jasalma dem aldırıladı.

4-súwret. Ayaq hám qollardan qan aqqanda birinshi járdem kórsetiw.

a) qolǵa;b) ayaqqa.

Súyek sınıwı jabıq hám ashıq tipte boladı. Jabıq sınıwda sınǵan orındaǵı teri hám jumsaq toqımalar jaraqatlanbaydı, ashıq sınıwda bolsa jaraqatlanǵan boladı. Birinshi járdem kórsetiwden aldın sırtqı belgilerine qarab yamasa keseldiń ózinen sorap jaraqatlanǵan ornın anıqlaw kerek. Sınǵan orın anıqlanǵanan keyin dáslep saw ayaq-qollardan, soń jaraqatlanǵannıń kiyim-keshkgi sheshiw kerek. Ashıq sınıwda kóp qan ketedi, sol sebepli birinshi náwbette qandı toqtatıw zárúr. Jaraqat dógeregindegi terige yod, spirt yamasa odekolon súrtilgennen keyin on sterillengen bint qoyıp baylanadı. Sonnan keyin sınǵan orın taxtakǵa baylanadı. Taxtanıń uzınlıǵı sınǵan orınǵa jaqın eki buwın jetetuǵın bolıwı kerek (5-súwret).

5-súwret. Qol, ayaq hám bel sınǵanda taxtaǵa baylaw.

I. a-qolǵa;b- ayaqqa. II. a-aldınan kórnisi; b-artınan kórnisi.