1. Mеrkаntеlizm vujudgа kеlishining ijtimoiy-iqtisodiy аsoslаri. Mеrkаntеlizm iqtisodiy tа’limotining mohiyati. Ilk mеrkаntеlizm tа’limoti nаmoyondаlаri

Ijtimoiy takror ishlab chiqarish nazariyasi
K.Marks ijtimoiy mahsulotni uch qismga bo‘linadi:
1. Doimiy kapital (s) – moddiy sarflarga (amortizatsiya, xom ashyo, yoqilg‘i va b.);2.O‘zgaruvchi kapital (v) – ishchi kuchini sotib olishga bo‘lgan sarflar;
3. Qo‘shimcha qiymat (m).Yalpi milliy mahsulot (SqVqm) bilan, sof milliy mahsulot (Vqm) bilan aniqlanadi. Qo‘shimcha qiymat me’yori g= m/ V shaklida keltiriladi.
K.Marks iqtisodiyotni ikki bo‘linmaga bo‘ladi:
1-bo‘linma ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqarish,
2-bo‘linma iste’mol buyumlarini ishlab chiqarish.
Keyin u oddiy va kengaytirilgan takror ishlab chiqarish o‘rtasidagi farqni ko‘rsatib beradi. «Oddiy takror ishlab chiqarish» o‘zgarmas bo‘lib, unda sof investitsiya nolga teng (F.Keneda oddiy takror ishlab chiqarish).
Iqtisodiy sikllar
K.Marks iqtisodiyot rivojlanishi davrida to‘rtta ketma-ket bosqichlarni (sikllarni) qamrab oladi: inqiroz, turg‘unlik, jonlanish, iqtisodiy o‘sish (yuksalish). Sikli jarayon, K.Marks bo‘yicha, yuksalishdan boshlanadi. Yuksalish davrida mehnatga bo‘lgan talab (jamg‘arish sababli) uning taklifidan oshib ketadi; ishsizlik tugatiladi va ishchi kuchining nisbatan yetishmasligi sababli ish haqining oshishiga olib keladi; natijada foyda kamayadi va jamg‘arish sekinlashadi.
Renta nazariyasi.
K.Marks renta to‘g‘risida nazariya yaratdi. Unigcha, renta yerga bo‘lgan mulkchilikni namoyon bo‘lish shaklidir. K.Marks differensial rentani tahlil qilib, bu renta ayrim yer uchastkalarining hosildorligi bir-biridan farq qilganda hosil bo‘lishini ko‘rsatib berdi. Differensial renta ikki shaklda- differensial renta 1 va differensial renta 2 shaklida mavjud bo‘ladi.
K.Marks differensial renta bilan birga absolyut rentaning ham amal qilishini ko‘rsatib beradi.
Tayanch ibora va iboralar.
Ishchi pullari, zaruriy ish vaqti, rejali iqtisodiyot, bazis, ustqurma, qo‘shimcha qiymat, absolyut qo‘shimcha qiymat, ekspulatatsiya, sotsializm, kapitalizmni isloh qilish, takror ishlab chiqarish, kengaytirilgan takror ishlab chiqarish.
Nazorat va muloxaza savollari
1.Marksizm vujudga kelishining tarixiy shart-sharoitlari nimalardan iborat?
2.Ishchilar sinfining absolyut va nisbiy qashshoqlanishi deganda nima tushuniladi?
3. Hayoliy sotsialistlar haqida tushuntirib bering.
4. K.Marks va uning asosiy ta’limotlarini tushuntiring.
5. Marksizmning tarixiy taqdirini tashantirib bering.
19 Mavzu:: XIX аsr oxiri vа XX аsrdаgi iqtisodiy tа’limotlаr. Mаrjinаlizm tа’limoti vа nеoklаssik iqtisodiy mаktаblаri
Reja: