|
Меҳнат унумдорлигини ошириш бўйича режанинг бажарилиши
Кўрсаткичлар
|
Базис йил
|
Ҳисобот йил
|
Режа бажари- лиши
%
|
Таққослаш бўйича
абсолют ўзгаришлар +,-
|
% даги ўзгаришлар
|
Режа
|
ҳақиқат
|
Режа базисга нисбатан
|
Ҳақиқатдаги бажарилиш
|
Режа базисга нисбатан
|
Ҳақиқатдаги бажарилиш
|
Базисга нисбатан
|
Режага нисбатан
|
Базисга нисбатан
|
Режага нисбатан
|
Маҳсулот ҳажми, минг сўм
|
5100
|
5300
|
5405
|
101,98
|
+200
|
+305
|
+105
|
+3,92
|
+5,98
|
+1,98
|
Ишловчилар сони, киши
|
1235
|
1232
|
1237
|
100,4
|
-3
|
+2
|
+5
|
-0,24
|
+0,16
|
+0,4
|
Ишчилар сони, киши
|
914
|
924
|
950
|
102,8
|
+10
|
+36
|
+26
|
+1,09
|
+3,94
|
+2,80
|
СИП сонида ишчилар салмоғи
3қ : 2қ
|
0,74
|
0,75
|
0,77
|
102,7
|
+0,01
|
+0,03
|
+02
|
+1,35
|
+4,05
|
+2,7
|
Ишловчининг ўртача маҳсулот ишлаб чиқариши, сўм
1қ : 2қ
|
4129,6
|
4301,9
|
4369,4
|
101,6
|
+172,3
|
+239,8
|
+67,5
|
+4,17
|
+5,81
|
+1,6
|
Ишчининг ўртача маҳсулот ишлаб чиқариши, сўм
1қ : 3қ
|
5579,9
|
5735,9
|
5689,5
|
99,2
|
+156,0
|
+109,6
|
-46,4
|
+2,80
|
+1,96
|
-0,8
|
Битта ишчига тўғри келадиган ўртача ишлаб чиқаришни 5579,9 дан 5735,9сўмгача ёки 2,80%га ошириш режалаштирилган, ҳақиқатда эса у 5689,5 сўмга, яъни атиги 1,96%га ошди. Бу эса битта ишнинг меҳнат унумдорлиги режаси 99,2% га бажарилганлигидан далолат бериб, режа кўрсаткичи 0,8 % га бажарилмаган.
Битта ишчининг ишлаб чиқаришини тайёрланаётган маҳсулот хажмига таъсирини аниқлаймиз. Ишлаб чиқарилаётган маҳсулотнинг ҳақиқатдаги хажмларига эришиш учун ишчилар қуйидагича талаб қилинган:
базис даврдаги ишлаб чиқариш бўйича – 969 киши (5405000 : 5579,8);
режадаги ишлаб чиқариш бўйича – 942 киши (5405000 : 5735,9);
ҳақиқатда ишлаган 950 киши.
Ҳисоб-китоблардан кўринадики, режада меҳнат унумдорлигини ошиши резервларидан фойдаланиш ҳисобига 27 та ишчининг шартли тежалиши кўзда тутилган (969 – 942), ҳақиқатда эса у 19 тани ташкил қилган (969 -950).
Шундай экан, корхонада режалаштирилган битта ишчига ишлаб чиқаришни ошириш резервлари 70 % га фойдаланилган (19 : 27·100) ёки (1,96 : 2,80·100).
Битта ишчига тўғри келадиган ишлаб чиқариш режасининг бажарилмаганлик сабабларини аниқлаш учун чуқур таҳлил қилиш ва ҳар бир омил бўйича меҳнат унумдорлигини ўсиши резервларини синчиклаб ўрганиш зарур.
4.Меҳнат унумдорлигининг умумлаштирувчи, хусусий ва
ёрдамчи кўрсаткичлари ва уларни ҳисоблаш.
Хўжалик юритишнинг бозор тизимига ўтилиши муносабати билан миллий ҳисоб тизими жорий қилинди. Ана шу тизим асосида ялпи ички маҳсулот ҳажмларининг кўрсаткичлари бутун иқтисодиёт бўйича ҳамда унинг барча тармоқлари, шу жумладан, номоддий соҳа бўйича ҳам ҳисоблаб чиқарилади. Бу эса, маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмларидан ички истеъмолни ажратиб чиқариш ва кўрсаткичларни йириклаштирилган вақтда такроран ҳисоблашни камайтириш имконини беради. Меҳнат унумдорлигини таҳлил жараёнида умумлаштирувчи, хусусий ва ёрдамчи кўрсаткичлар тизими қўлланилади. Умумлаштирувчи кўрсаткичларга бир ишчининг ишлаб чиқарган ўртача йиллик, ўртача кунлик ва ўртача соатлик маҳсулоти, шунингдек, бир ишловчига тўғри келадиган ўртача йиллик маҳсулот ишлаб чиқаришнинг қиймат ифодасидаги кўрсаткичлари киради.
Меҳнат унумдорлигини қўйидаги усуллар орқали ҳисоблаш мумкин. Булар норматив, Дельфий методи, кўп омилли ва кўп мезонли услублар.
Дельфий методида норматив методдан ташқари стратегик режалаштириш муаммоларининг истиқболини ҳал қилишда ишлатилади.
Кўп факторли методда эса ҳисобот маълумотларига асосланади унда коэффициентлар, индекслардан фойдаланилади. Кўп омилли услубни ишлатишдан мақсад, фирмадаги меҳнат унумдорлигининг умумий ўлчовини аниқлаш, маҳсулдорлик кўрсаткичларининг ўсиш динамикасини таъминлашдан иборат. Бундан ташқари бу усул молиявий ҳисобот тайёрлаш, фойда миқдорива меҳнат унумдорлиги ўсишидаги силжишларга баҳо бериш, уни ўлчашдаги фарқларни аниқлаш учун фойдаланилади. Меҳнат унумдорлигини аниқлаш орқали биз стратегик режалаштириш, ишлаб чиқариш қувватларидан фойдаланиш, маҳсулотни сотиш, харажатларни тартибга солиш, нархни шакллантириш, ходимлар сонини ва маҳсулот сифатини бошқаришни амалга оширган бўламиз.
Кўп мезонли усул одатда юқоридаги икки усул биргаликда қўлланилган бўлади, унда мезонларни аниқлаш, уларни нисбатан баҳолаш, натижаларни бирлашган ҳолда таққослаш амалга оширилади.
Хусусий кўрсаткичлар бу муайян турдаги маҳсулот бирлигини ишлаб чиқариш учун вақт сарфи (маҳсулотнинг меҳнат сиғими) ёки бир киши бир кунда ёхуд бир киши – бир соатда муайян турдаги натурал маҳсулот ишлаб чиқаришга сарфлаган вақт кўрсаткичларини ифодалайди. Ёрдамчи кўрсаткичлар муайян иш турининг бирлигига ёки вақт бирлиги ичида бажарилган ишлар ҳажмига сарфланган вақтни тавсифлаб беради.
Меҳнат унумдорлигининг анча умумлашган кўрсаткичи бир ходимнинг ўртача йиллик маҳсулот ишлаб чикаришидир. Унинг ҳажми фақат ишчиларнинг маҳсулот ишлаб чиқаришигагина эмас, балки уларнинг саноат ишлаб чиқариш персонали умумий сонидаги салмоғига, шунингдек, уларнинг ишлаган кунлари ва иш кунининг қанча давом этишига ҳам боғлиқ бўлади.
Бунда ходимнинг ўртача йиллик маҳсулот ишлаб чиқариши қуйидаги омиллар кўпайтмасига тенглиги келиб чиқади:
Do'stlaringiz bilan baham: |
