1-ámeliy shiniǵiw

F I Z I O M YE T R I YA


YEMK O`TS

Boy Bas aynalasi

Salmaq Ko`kirek quwislig`i

aynalasi

S O M A T O S K O P I YA

YEMK

May
Ko`kirek quwislig`i Sirtqi qaplam

formasi Qaddi-qa`wmet

Bulshiq etierdin`

Rawajlang`anlig`i

Jalpaqtabanliliq

Ayaqlar formasi

Su`yeklerdin` rawajlang`anlig`i

1 keste 1 – 7 jasdag`i balalardin` ortasha ko`rsetkishleri

Balalar jasi	Boyi sm		Awirlig`i	(g) salmag`i
	Qizlar	Ul balalar	Qizlar	Ul balalar
1 – jas	72 – 77	73 – 79	9,1 – 10,3	10,0 – 11,5
2 – jas	82 – 90	85 – 92	11,7 – 14,1	12,4 – 13,7
3 – jas	91 – 99	92 – 99	13,1 – 16,7	13,7 – 16,1
4 – jas	95 – 106	98 – 107	14,4 – 17,9	15,5 – 18,9
5 – jas	104 – 114	105 – 116	16,5 – 20,4	17,4 – 22,1
6 – jas	111 – 121	111 – 121	19,0 – 23,5	19,7 – 24,1
7 – jas	118 – 129	118 – 129	21,5 – 27,5	21,6 – 27,9

2-keste. Jelke bulshiq etlerinin` ku`shi

Jas	On` qol			Shep qol
	Ul	Qiz	Ul		Qiz
6	9.2	8.4	8.5		7.7
7	10.7	9.9	10.1		9.2
8	13.4	11.2	11.7		10.5
9	14.3	13.8	13.5		12
10	16.5	14.6	15.6		13.7
11	18.8	16.5	17.7		15.5
12	21.2	18.9	19.7		17.8
13	24.4	21.8	22.5		20.4
14	28.4	24.8	20.2		22.9
15	23.4	27	30.9		24.9
U`lkenler	49.3	29.7	45		27.7

Somatometrik ko`rsetkishler to`mendegishe aniqlanadi:

1.Boydin` o`lshemin aliw ushin boydin` uzinlig`i rostomer - boy o`lshew asbabi ja`rdeminde o`lshenedi. Tekseriliwshi arqasi menen rostomerg`a turadi. Bunda tekseriliwshinin` kuraklari, janbasi ha`m tabani rostomerg`a tiyib turiwi kerek. Tik turg`anda boy rostomer shkalasinin` shep ta`repinen aniqlanadi. Otirg`an halda o`lshengende tekseriliwshinin` gu`rekleri rostomerg`a tiyib turiwi kerek.

2.Ko`kirek quwislig`i aynalasi. Ko`kirek quwislig`inin` aynalasi u`sh halatda –maksimal dem alg`anda, maksimal dem shig`arg`anda ha`m pauzada o`lshenedi. Bunda tekseriliwshi qo`llarin qaptalg`a aship turadi. Erkeklerde ko`kirek aynalasi o`lshengende santimetr lenta gu`rektin` to`mengi ushina ha`m ko`kirek bezinin` ortasina qoyiladi.A`yellerde santimetr lenta ja`rdeminde ko`kirektin` joqari bo`liminen aylandirip o`lshenedi.

3 .Bas aynalasii santimetr lenta ja`rdeminde man`lay u`sti menen aylandirip o`lshenedi.

4.salmaq medisina taresizinde kiyimlerdi jen` illetip o`lshenedi. .

Boydi o`lshew

Ko`kirek

Quwislig`in

o`lshew

To`mendegi keste aling`an natiyjeler ja`rdeminde toltiriladi ha`m 1-keste menen salistiriladi
3- keste
F.I.O. __________________________________________________

Ko`rsetkishler	o`lshemler	o`rtasha mug`dar	Pariq	Parqdin` o`rtasha mug`darda nisbati	Fizikaliq rawajlaniw da`rejesi
Boy (sm)
Ko`kirek quwislig`i aynalasi
Bas aynalasi
Salmaq (kg)

8. Jalpaqayaqliliq. Jalpaqayaqliliq da`rejeleri ayaq alaqaninin` ishki oyig`inaa qarap aniqlanadi.Buni aniqlaw ushin ayaq izleri tekis jerge tu`siriledi. Egerde ayaq alaqaninin` ishki oyig`i kem ya`ki uliwma bolmasa jalpaqayaqliliq esaplanadi.

Fiziometrik ko`rsetkishler to`mendegishe aniqlanadi:

Fiziometrik ko`rsetkishlerge jelke aldi bulshiq etleri kushi ha`m o`kpenin` tirishilik siyimlilig`I ko`rsetkishleri kiredi.

1.Jelke aldi bulshiq etleri ku`shin o`lshew ushin dinamometr asbabinan paydalaniladi.

Dinamometr aldin on` qol alaqani ja`rdeminde bir urinista bar ku`sh penen sig`iladi. Jelke aldi bulshiq etleri ku`shi kilogram birliginde o`lshenedi. Dinamometr ko`rsetkishi jelke aldi bulshiq etleri ku`shin aniqlaydi. Ma`selen 6 jasar ul balanin` normada on` qoli jelke aldi bulshiq etleri kushi 9,2 kg.g`a shep qoldin` jelke aldi bulshiq etleri ku`shi 8,5kg.g`a ten`.3- kestede balalar ha`m u`lkenlerdin` jelke aldi bulshiq etleri ku`shinin` normadag`I ko`rsetkishleri keltirilgen.

Jelke aldi bulshiq etleri ku`shin o`lshew ushin paydalanatug`in dinamometr asbabi.

ARQA MIY REFLEKSLERIN UYRENIW

Nerv kletkasi ha`m onin` o`simteleri, yag`niy neyron joqari da`rejede rawajlang`an organizmler nerv toqimasinin` tiykarg`i struktura birligi esaplanadi. Neyronlar du`zilisi ha`m funksiyasina qarap tiykarinan 3 tipke bo`linedi:

1. 
   Impulsti retseptorlardan orayliq nerv sistemasina o`tkiziwshi afferent, yag`niy seziwshi neyronlar;
   

2. 
   Impulsti ha`reketlenip atirg`an ag`zag`a, yag`niy effektorg`a o`tkiziwshi efferent, yag`niy ha`reketlendiriw neyronlari;
   

3. 
   Qozg`alisti, bir nerv kletkasinan ekinshi nerv kletkasina o`tkiziwshi araliq neyronlardan du`zilgen.
   

Ishki ha`m sirtqi ta`sirge organizmnin` orayliq nerv sistemasi arqali beretug`in juwabi refleks dep ataladi. Refleks organizmnin` teberek-a`tirap ortaliq penen aniq, na`zik baylaniwi ha`m organizm ishindegi protsesslerdi basqariw ha`mde baqlaw reaksiyasi bolip , onin` biologik a`hmiyeti usinday.

Orayliq nerv sistemasinin` ba`rshe bo`limleri, ha`tte bas miy yarimsharlari ha`m refleks printsipi tiykarinda isleydi. Refleks payda boliwinda qozg`alis bolatug`in jol refleks orni dep ataladi. Ta`sirge juwap beriw refleks ornindag`i tu`rli bo`limlerdin` ketpe-ket qozg`alisinan ibarat.

Refleks orni sxemasi 5 tu`rli zvenolardan du`zilgen.

1. 
   retseptorlar;
   

2. 
   afferentzveno (afferentneyron);
   

3. 
   orayliqzveno (araliqnervkletkalari);
   

4. 
   efferentzveno (efferentneyron);
   

5. 
   effektororgan (efferentneyron);
   

Joqaridag`i zvenolardan birewi anatomik ya`ki fiziologik ta`repten buzilsa, refleks payda bolmaydi.

Jumis ushin za`ru`r a`sbap ha`m reaktivler:

Ilmekli shtativ, preparat tayarlaw ushin a`sbaplar, paxta, ilmek, NS1 kislotanin` 0,5 ha`m 1% li eritpesi, 1% li novokain, suw, qurbaqa.

Jumisti islew ta`rtibi. Bunin` ushin:

1. Qurbaqanin` tek bas miyin kesip, to`mengi jag`inan shtativ ilmegine asip qoyiladi. Kishi staQang`a 0,5% li xlorid kislota quyip, qurbaqanin` arqa ayag`i usi eritpege tu`siriledi. Bul waqitta ol ayag`in tartip aladi. Demek, ol ta`sirge juwap berdi. Son`inan baltir terisin shar formasinda kesip sitip alinadi. Aradan 1-2 minut o`tkennen, qurbaqanin` usi ayag`ina 0,5% li NS1 kislota menen ja`ne ta`sir etiledi. Biraq bul waqitta ol ayag`in tartip almaydi, sebebi endi retseptor, yag`niy refleks orninin` bir elementi alip taslandi. Terisi kesilmegen ayag`ina kislotanin` ku`shlirek eritpesi menen ta`sir etilse, qurbaqanin` tek usi ayag`ina emes, ba`lki ekinshi ayag`i ha`m pu`tkil denesi ha`reketke keledi.

2. Qurbaqanin` arqa miy organlarinda refleks barlig`in ko`rgennen keyin, onin` bir ayag`i saninin` arqa ta`repindegi terisin kesip, muskullar arasinan quymich nervi tabiladi. Onin` astinan jip o`tkizip alinadi. Son`inan usi ayag`i kislotanin` ku`shli eritpesine batirilsada ol qisqarmaydi, yag`niy efferent nerv talasi buzilg`anlig`i sebepli refleks payda bolmaydi. Buni usi nervqa novokain ta`sir ettirip da gu`zetiw mu`mkin, bunda otirg`ish nervi novokain ta`sirinde 1—2 minutda seziwshen`ligin joytadi.

3. Arqa miy Qanalina arnawli sim-finder kiritip nerv iskerligi buziladi. Sodan keyin qurbaqanin` ayag`i kislotag`a tiygizilse de refleks payda bolmaydi.

Adamdag`i proprioretseptiv refleksler.

Jumistan maqset adamdag`i bazi proprioretseptiv reflekslerdi gu`zetiwden ibarat. Adamda muskul, pay ha`m buwinlarda jaylasqan retseptorlardin` ta`sirleniwi na`tiyjesinde payda bolatug`in refleksler proprioretseptiv refleksler dep ataladi. Bul reflekslerden dize refleksin, Axillov payinin` refleksin gu`zetiw mu`mkin. Bul refleksler buzilsa nerv sistemasinda o`zgerisler payda boladi.

1.Dize refleksi. Buni ko`riw ushin tekserilip atirg`an adam ayag`in shalistirip otiradi. Eger onin` to`rt basli muskuli payina arnawli balg`asha menen a`ste urilsa, baltir muskullari (ayag`i) jaziladi. Bunda reflektor orni 111-1V bel segmentleri a`tirapinda tutasadi.

2. Axillov refleksin ko`riw ushin tekserilip atirg`an adam stulg`a dizesi menen dizelep otiradi. Eger Axillov payiga balg`asha menen a`ste urilsa, ayaq pa`njeleri jaziladi, bunda reflektor orni 1-11 dumg`oza segmentleri a`tirapinda tutasadi.

AKTIV DIQQAT, ERKLI HA`REKET TEZLIGI, AQILIY ISSHEN`LIK QA`BILYETIN ANIQLAW.

Jumistin` maqseti: Mektep oqiwshilarinda erkli ha`reket tezligi tu`rli jasta tu`rlishe boliwina isenim payda qiliw. Ha`r tu`rli jastag`i oqiwshilarda aktiv diqqattin` barqararlig`i, ko`shiwshen`ligi ha`m tezligin aniqlaw. Talabalarda aqiliy isshen`lik qa`bilyetin aniqlaw.

Erkli ha`reket tezligin aniqlaw.

Erkli ha`reket tezligi ha`m aniqlig`I balanin` nerv ha`m muskullar sistemasinin` rawajlang`anlig`ina, koordinatsiya mexanizminin` rawajlang`anlig`ina baylanisli. Kishi mektep jasindag`i balalarda muskul talasinin` diametri u`lkenlerdikine qarag`anda kishi, muskullardin` shidamlilig`i bolsa 70%, sharshaw da`rejesi u`lkenlerge qarag`anda 2,5 ma`rte u`lken. Kishi jasta ha`reketler koordinatsiyasi ele jeterli bolmaydi, sebebi o`tkiziwshi nerv talalarinin` miyelinlasiwi tawsilmag`an boladi.

Sport penen shug`illaniw ha`reketler koordinatsiyasin jaqsilaydi. Ha`reketlerde aniqliq, tezlik, uyg`inliq artadi. 12 -13 jaslarda jinislar arasinda ku`sh, shidamliliq ta`repinen parqlar payda bola baslaydi. 14 -15 jasda jinisiy jetiliw arqali garmonal ten`lik o`zgeredi. Bunin` na`tiyjesinde orayliq nerv sistemasinin` ta`sirshen`ligi artadi, ha`reketler koordinatsiyasi buziladi. Yag`niy ha`reketler qopal, aniq emes bolip qaladi. 16 jastan son` organizmde garmonal ten`lik tiklenedi.

Nerv sistemasinin` ta`sirshen`ligi kemeyedi, ha`reketler koordinatsiyasi jaqsilanadi, ku`sh ha`m shidamliliq artadi.18 – 19 jasta bul ko`rsetkishler u`lkenlerdiki menen ten`lesedi.

Balanin` nerv ha`m muskullar sistemasinin` rawajlang`anlig`I da`rejesi, qol pa`njesinin` erkli ha`reketleri tezligi menen aniqlanadi. Bunin` ushin ha`r bir oqiwshi aq qag`azg`a u`sh 10x10 o`lshemdegi to`rt mu`yesh sizadi.

“Basladiq” buyrig`I berilgende ha`r bir oqiwshi ila`ji barinsha birinshi to`rt mu`yesh ishine ko`birek ha`m tez noqatlar qoyiwi kerek. 10 sekundtan son` “toqta” buyrig`i beriledi ha`m oqiwshilar noqat qoyiwdi toqtatadi.

Bul ta`jriybe u`sh ma`rte ta`krarlanadi. Son` ha`r bir to`rt mu`yesh ishindegi noqatlardi sanap, qasina jazip qoyiladi ha`m ortasha na`tiyjeni esaplaydi. Bunin` ushin na`tiyjeler qosilip ta`jriybeler sanina bo`linedi. Ortasha na`tiyje 1-keste menen salistiriladi.

Islengen jumisti protsentlerde esaplaw ushin to`mendegi formuladan paydalaniladi.

Bul jerde:

A – oqiwshinin` ortasha na`tiyjesi

S – jasqa qaray uliwma ortasha ko`rsetkish (1-keste).

Oqiwshinin` ortasha na`tiyjesi uliwma na`tiyjeden ±15% ke parq qiliwi erkli ha`reket tezligi normada ekenliginen da`rek beredi.

1-keste

Jasi	Noqatlar sani
	Bala	Qiz
7	40	35
8	45	38
9	52	41
10	56	44
11	58	47
12	60	51
13	63	53
14	65	55
15	67	58
16	70	62
17	75	66
18	80	72

Talabalarda aktiv diqqat turaqlilig`i, ko`shiwshen`ligi ha`m tezligin aniqlaw.

Aktiv diqqat miynet aktivligi dawaminda rawajlanadi. Miynettin` tu`rleri aktiv diqqattin` ha`r tu`rli belgilerin rawajlandirip baradi. Ma`selen, ekranda aniq birin formatsiyanin` payda boliwin gu`zetip turg`an operatordin` diqqat-itibari ju`da` joqari turg`inlig`inda boladi: axborotti esitip qabil qiliw, oni yadda saqlawg`a iykemlesken telegrafda diqqattin` ko`lemi rawajlanip baradi; avtobus aydawshisi o`z diqqat-itibarin bir jerden ekinshi jerge (jol, avtobussaloni, richagi, basqariw qurilmalari ha`m usi siyaqlilarg`a) tez o`zgerttiriw qa`bilyetine iye boliwi kerek.

Jumis a`sbaplari: adastirilip, qiysiq-qiysiq sizilg`an siziqlardi su`wretlewshi arnawli keste, eki tu`rli su`wret, sekundomerler.

Ta`jriybe o`tkiziw ta`rtibi: Studentler ekewden bolip isleydi, yag`niy olardin` biri-tekseriwshi, ekinshisi – tekseriliwshi. Tekseriwshiler tezlik penen 1—2 minut dawaminda ha`r biri o`zinin` tekseriliwshisi ushin birewden 1-su`wrette ko`rsetilgenindey keste sizadi ha`m olarg`a tarqatadi.

Tekseriliwshiler buyrig`ina qarap 3 min. Dawaminda ko`rsetkish ya`ki qa`lem isletpesten, tek ko`z ja`rdeminde ha`r bir siziqtin` aqirin tabadi ha`m birinshi u`stinde ko`rsetilgen o`zinin` tiyisli nomerine muwapiq ha`r bir siziqtin` aqirin sol nomer menen belgileydi, bul jag`day 1-su`wrette 1- ha`m 2- siziqlar ushin ko`rsetilgen. 3 minuttan keyin jumisi toqtatildi ha`m oni tekserip, 3 minut aralig`inda duris tabilg`an siziqlar mug`darina qarap aktiv diqqat da`rejesi bahalanadi. Son`, tekseriliwshilerge ekileniwshi ko`rinis beretug`in su`wret ko`rsetiledi, ma`selen, jas ha`m kekse hayaldin` su`wreti (2-su`wret). Bul eki obrazdi qabil qiliwlar ha`m an`lap jetiwleri ushin ketken waqitti sekundomerler ja`rdeminde aniqlaydi. Diqqatti basqa ta`repke jo`neltiriw tezliginin` da`rejesi haqqinda eki obrazdi ajirata aliw ushin sariplang`an waqitqa qarap juwmaq shig`ariladi. Adam eki su`wretti qansha tez waqit ishinde ko`rse, onin` diqqat-itibarin basqa ta`repke jo`neltiriw qa`bilyeti sonsha joqari ta`riplengen boladi.

Jumisti rasmiylestiriwge baylanisli usinislar. O`z toparin`izdag`I ba`rshe talabalardin` diqqat-itibarin turg`inliq ha`m oni tez jo`neltire aliw da`rejelerine ko`re aniqlang`an na`tiyjelerin da`pterin`izge ko`shirip jazin` ha`m topar ushin ortasha ko`rsetkishti esaplan`. O`zin`iz teksergen jeke mag`liwmatlarin`iz topardin` ortasha ko`rsetkishine qarap bahalan`. U`yrenilip atirg`an diqqat-itibar belgileri o`sip, rawajlanip bariwin talap qilatug`in ka`sip barisi tu`rin belgilep, o`zin`izdegi diqqat da`rejesi qanday ekenligin aytin`.

Aktiv diqqatti aniqlaw ushin kerekli zatlar:1 den 25 ge shekem ta`rtipsiz jazilg`an nomerler tablitsasi (40x40) 4 ,sekundomer.

Ta`jriyb o`tkiziw ta`rtibi: Aktiv diqqattin` fiziologik mexanizmi bul, bas miy u`lken yarimsharlarinda optimal qozg`alis oshag`inin` payda boliwi. Optimal qozg`alis oshag`inin` payda boliwin rus fiziologi I.P. Pavlov bas miy u`lken yarimsharlarinin` na`tiyjeli bo`limi dep ataydi. Na`tiyjeli bo`limde qozg`alis qansha joqari bolsa, jan`a sha`rtli refleksler sonsha tez payda boladi.

Aktiv diqqattin` konsentrlaniwi ha`m dawamiylilig`i o`spirimlerdin` jasina baylanisli. Bala qansha jas bolsa tormozlaniw dawamiylig`i sonsha bos ha`m qozg`alis miy yarimsharlarinda sonsha tez irradatsiyalanadi.

Aktiv diqqattin` dawamiyliligi 7-8 jasta 15 minut, 9-10 jasta 20 minut,11-12 jasta 25 minut,13-14 jasta 30 minut,15-16 jasta 40 minut ha`m u`lkenlerde 55-60 minut a`tirapinda boladi.

Egerde aqiliy jumis kereginen artiq dawam etse, oqiwshida tinishsizliq payda bolip, aqiliy jumistin` aniqlig`i ha`m tezligi pa`seyedi. Sonin` ushin sabaq waqtinda aqiliy miynet tu`rin bir neshe ma`rte o`zgerttiriw kerek. Aktiv diqqat qansha joqari konsentrlengen bolsa, aqiliy jumis sonsha tez ha`m aniq orinlanadi.

Aktiv diqqattin` konsentratsiyasi haqqinda kestede keltirilgen nomerlerdi tabiw tezliginen biliw mu`mkin.( 1,2,3,4– keste).

Egerde kestede jazilg`an 1 den 25 ge shekemgi nomerler 30-40 sekundta tabilsa diqqatin` konsentratsiyasi jaqsi esaplanadi, 45-60 sekundta tabilsa qaniqarli ha`m 60 sekundtan artiq waqitta tabilsa qaniqarsiz esaplanadi.

1-keste 2-keste

1	15	6	13	8
10	21	23	18	4
19	24	2	25	20
12	7	22	11	16
3	14	17	5	9

13	15	5	7	1
2	20	23	21	9
18	6	11	25	17
22	24	19	12	3
16	4	8	14	10

12	4	25	23	14
15	21	8	10	5
6	19	1	13	16
17	11	24	22	2
3	9	20	7	18

1	7	11	14	16
13	21	19	25	2
20	15	8	5	10
3	18	24	17	22
23	9	4	12	6

3-keste 4-jadha`ml
Jumistin` barisi: Tekseriwshige 1,2,3,4 tablitsalar ko`rsetilip, tablitsadagi 1den 25 ke shekem jazilg`an nomerlerdi ta`rtip penen ba`lent dawista aytiw ha`m ko`rsetiw tu`sindiriledi. Nomerlerdi ilaji barinsha tezirek ko`rsetiw aytiladi. Tekseriwshi waziypasin tu`singennen son` ta`jiriybe baslanadi. Tekseriwshige 70-100 sm uzaqliqtan 1-keste ko`rsetiledi ha`m "basladiq" dep buyriq beriledi. Usi menen bir waqitta sekundomer ju`rgiziledi ya`ki saattin` sekundli strelkasinda waqit belgilenedi. Egerde tekseriliwshi aljasip ketse oni usi nomerdi qaytadan ko`rsetiw soraladi. 25 nomer ko`rsetilgennen son` usi keste ushin ketken waqit aniqlanadi, yag`niy sekundomer toqtatiladi son` 2,3,4 –kesteler menen tap sonday ta`jiriybe o`tkiziledi.

Jumisti rasmiylestiriw.Ortasha mag`liwmat shig`ariw ushin 4 kesteden aling`an waqitlar qosilip 4 ke bo`linedi. Ma`selen 4 keste ushin 120 sekund waqit jumsaldi,120 : 4 ten` 30. Son` topar ushin ortashani shig`arin`, bunin` ushin ba`rshe ortasha na`tiyjelerdi qosip, payda bolg`an na`tiyjeni topardagilar sanina bo`lin`. Tap sonday ta`jiriybeni mektep oqiwshilarida o`tkiziw u`yge tapsirma etip jiberiledi.

Adamnin` diqqatin talap etetug`in iskerligi waqtindag`i

aqiliy isshen`lik qa`bilyetin aniqlaw.

(Temag`a baylanisli qollanba).

Adamnin` is qa`bilyeti haqqinda miynet iskerliginin` ko`rsetkishleri boyinsha pikir ju`ritiw mu`mkin (waqit birligi ishinde islenetug`in miynet operatsiyalarinin` mug`dari ha`m sipatina qarap). Biraq, islep shig`ariwda bul ko`rsetkishlerge jumisshig`a baylanisli bolmag`an islep shig`ariw kemshilikleri ta`sir ko`rsetiwi mu`mkin: materiallar, a`sbaplar, energiya jetispewshiligi ya`ki a`sbaplardin` sipatsizlig`i ha`m basqalar. Sonin` ushin is qa`bilyeti tekserilgende, ko`binshe, adamnin` potensial imQaniyatlarin xarakterlewshi ha`m ol ya`ki bul formadag`i ka`sip iskerligi islengende, organizmde ju`zege shig`iwshi funksional jag`day ko`rsetkishlerinen paydalaniladi. Bul jumista aqiliy miynet tu`rlerinen bolg`an korrektorliq (basilg`an tekstten qa`teni du`zetiw) iskerlik modellestiriledi.

Adamnin` A.I.Q. g`a ha`m ko`plegen faktorlar ta`sir etedi. Bul faktorlardi u`sh tiykarg`i toparlarg`a bo`liw mu`mkin:

Fiziologik faktorlar, jas-jinis, fizikaliq rawajlang`anliq, den sawliq, aziqlaniw ha`m t.b.

Fizikaliq xarakterge iye faktorlar: geografik ha`m iqlim sharayatlari;

Psixologik faktorlar: iskerlikmotivatsiyasi, keypiyat ha`m basqalar.

Bul faktorlardin` ba`rshesi bir waqitda ta`sir qiladi. Sonin` ushin da A.I.Q. ni aniqlaw usuli psixofiziologik usil dep ataladi.

Ha`zirgi waqitda A.I.Q.ni aniqlaw ushin korreksiyalawshi kesteden (Anfimov kestesi) ken` paydalaniladi. Bul keste menen islew aniqliq,tezlik ha`m diqqatti bir jerge ja`mlewdi talap qiladi.

Ta`jiriybe dawaminda jumisti sipat ha`m mug`dar ta`repleri bahalanadi. To`mendegi formulalar ja`rdeminde ta`jiriybe na`tiyjeleri aniqlanadi.

A)Aniqliq koefitsiyenti formulasi:

Bul formulada

A- aniqliq koefitsiyenti,

M- o`shirilgen ha`ripler sani,

N –ko`rilgen ha`ripler sani.

B)Aqiliy isshen`lik qa`biliyeti koefitsiyentin aniqlaw formulasi:

R=A×S

Bul formulada: R – A.I.Q.koefitsiyenti, S – ko`rilgen uliwma ha`ripler sani.

Jumis a`njamlari: korrektura kestesi ha`m sekundomerler.

Ta`jiriybeni o`tkiziw ta`rtibi. Anfimov kestesi tarqatilg`aninan son`

oqitiwshi jumisti baslaw haqqinda buyriq beredi ha`m talabalar 4 minut

dawaminda aytilg`an ha`ripti belgilewleri kerek. Bul ta`jiriybe kestedegi

ba`rshe ha`ripler menen ta`kirarlanadi. Jumis dawaminda tezlik, diqqat ha`m aniqliq talap qilinadi. Son` kestelerdi o`z ara almastirip, belgilengen ha`riplerdi bo`lek sanap, to`mendegi keste toltiriladi.

Jumis waqti		Berilgen ha`ripler		1minut dawa- minda tabil- g`an ha`ripler sani			Kestede bar ha`ripler sani	Bar ha`m tabilg`an ha`ripler sani arasindag`i parq

Jumisti rasmiylestiriwge baylanisli usinislar.

Jumistin` tezligi haqqinda 4 minut ishinde ko`rip shig`ilg`an belgilerdin` uliwma mug`darina qarab talqilanadi. Aniqliq haqqinda bolsa 4 minut ishinde qiling`an qa`telerdin` uliwma mug`darina qarap talqilanadi.

Ha`r tu`rli tekseriliwshilerdin` is qa`bilyetlerin salistirip ko`rin`, tekserilgen funksional ko`rsetkishlerden qaysi biri joqariraq informatsiyali bolsa, is qa`bilyetin bahalaw ushin esapqa alin`.