1-mavzu:"Hayot faoliyati xavfsizligi" fanining asosiy tushunchalari mohiyati; xavf turlarini, ularni guruhlash va identifikatsiyalash

2-mavzu :Hayot faoliyati xavfsizligining komfort sharoitlari, ishchi о‘rnini ergonomikasini о‘rganish.

1. 
   Havfsizlikni boshqarishda sistemali yondoshish nimani anglatadi?
   
2. 
   Axborot moslashuvi nimani bildiradi?
   
3. 
   Biofizik moslashuv nima?
   
4. 
   Quvvat va texnik-estetik moslashuv nimani anglatadi?
   
5. 
   Fazoviy antropometrik moslashuv nima?
   

Javoblar:

1. 
   Buning asosiy talabalaridan biri, havfsizlikni belgilaydigan kerakli komponentlarning soni etarli bo`lishidir.
   

Sistemali analizda eng zarur printsip shuki, xulosa chiqarish printsipi maqsadni aniq belgilab olishdan boshlanishi kerak, barcha muammolarni yagona bir bo`tun deb qarash, uning bo`lakchalari asosiy maqsadga zid bo`lmasligi kerak.
Bundan maqsad reallik, moddiylik, aniqlik, adekvatlik, samaradorlik talablarini qondirishi kerak.
HFX ni boshqarishda maqsadni belgilab olish murakkab masala. Maqsadni nerarxik (ya`ni, yakuniy)tushuncha deb qarash kerak.

2. 
   Murakkab sistemalarda operator murakkab fizik jarayonlarni bevosita boshqarmaydi.Ko`pincha u jarayon bajarilayotgan joydan uzoqroqda bo`ladi. Boshqaruv ob`ekti xatto unga ko`rinmasligi, sezilmasligi, eshitilmasligi mumkin. Operator, ular xaqida axborot beruvchi asboblarning qiymatini, ekranni, signallarni ko`radi. Ushbu barcha uskunalar axborotni ko`rsatuvchi vositalar deyiladi. Zarurat tug`ilganda operator richaglar, dastaklar, tugmalar, o`chirgichlar va boshqa boshqaruv organlaridan foydalanadilar, bularni barchasi birgalikda boshkaruv maydonini tashkil qiladi. Axborotni ko`rsatuvchi vositalar bilan boshqaruv maydoni mashinaning axborot modeli deyiladi. U orqali operator eng murakkab sistemalarni ham boshqaradi.
   

3.Bunda operatorga shunday muhit yaratish kerakki, unda ishchiga normal ish sharoiti va fiziologik holati mavjud bo`lsin.
Bu masala mehnat muhofazasi talablari bilan mos keladi. Ko`p xollarda tsexdagi atrof muhitning chegaraviy qiymatlari qonunlashtirilgan, lekin inson organizmi uchun hamma vaqt ham qulay emas. (Masalan, nisbiy namlik, harorat (SHuning uchun mashinalarni yaratishda shovqin, titrash, yoritilganlik, mikroiqlim va h.k. kattaliklarni maxsus tadqiqot qilish zarurati mavjud.
Odamning quvvati va kuchi cheksiz emas. U ma`lum chegaraga ega. Boshqaruv organlarini (richag, tugma, o`chirgich va h.k.( juda katta yoki juda kam kuch talab qilishi mumkin. Bu ikkisi ham yomon. Birinchi holatda u charchaydi, natijada ko`ngilsiz holatga olib kelishi mumkin. Ikkinchi holatda, u richagning qarshiligini sezmasligi mumkin, bu ham havflidir.


4. Bu moslashuv, insonni o`z ishidan, ishlayotgan mashinasidan qanoat hosil qilishidir. Hammamizga ma`lumki, estetik did bilan ishlangan chiroyli ixcham mashinada ishlash qanchalik zavq beradi. Yoki, qo`pol, xunuk mashinada ishlash kishini qanchalik ezadi. SHuning uchun yangi mashina va uskunalarni yaratishda ergonomika fanni rassom-dizaynerlarni taklif qilishni maqsadga muvofiq deb biladi.
5. Bu inson tanasining yoki azolarining o`lchamlarini, ko`zining ko`rish imkoniyatlarini, uning ish holatini (pozasini( hisobga olishni taqazo qiladi. Bu masalani hal qilishda ish joyining hajmi, qo`l va oyoqlarning uzun qisqaligi, operatordan asboblar pultigacha bo`lgan masofa va boshqalarni hisobga olinadi. Bu masalaning murakkabligi shundaki, odamlarning antropometrik ko`rsatkichlari har xil. Masalan, o`rta bo`yli kishini qoniqtiruvchi o`rindiq, bo`yi past yoki bo`yi juda baland kishining ishlashi uzun juda noqulaydir. Bunday xollarda echimni ergonomika fani beradi.