1. Мавзуга кириш Жисмоний маданият дарсининг мазмуни Жисмоний тарбия дарсининг тузи­лиши

б) машқлар ёки машқлар комплексини бажаришда амал қилинадиган қоидалар. Машқларни бажариш ёки мустақил мақсадли тузилган жисмоний машқлар комплексини бажаришда қуйида тавсия қилинган қоидалар машқни бажаришда мушаклар гуруҳи ёки ички аъзоларига таъсирни оширади:
1) катта куч талаб қилувчи машқларни бажариш (оғир юк, катта вазнли штанга кўтариш)да нафасни ҳамма вақт бурун билан олиш ва оғиз билан чиқаришдан фойдаланиш мақсадга мувофиқ.
Айрим ҳолатларда нафас чиқармай юк кўтариш машқини бажаришга тўғри келади. Бундай ҳолат иш бажариш орқали организмда содир бўлган модда алмашуви давомида юзага келган ва чиқариб юборилиши зарур ҳисобланган карбонат ангидрид (ис гази)ни тўпланиб қолишига сабаб бўлиши мумкин. Бу газни организмда тўпланиб қолиши сут кислотасини миқдорини ошиб кетишига сабаб бўлади ва ўз навбатида функционал фаолиятни бузилишини юзага келтиради.
2) нафас кўкрак қафаси ростланган, қўл эса белга қўйилган, ён томонларга ёки юқорига узатилган, кўтарилган ҳолатларда олинади.
3) нафас чиқариш кўкрак қафаси ва қорин сиқилган (гавда энгашган, бўкилган ва бошқа) пайтларда чиқарилади;
4) агар машқни бажариш процессида бир неча мускул гуруҳлари (оёқ, қорин ва қўллар) иштирок этса, нафасни ҳаракат ритми билан мослаган ҳолда эркин нафас олиш тавсия қилинади. Нафас олиш машқлари ҳар бир комплексга киритилиши, лекин,машқланишнинг охирида, сакраш, юриш ёки югуришдан кейин эмас, комплекс ўрталарида, нафас кечиктириб чиқариладиган ёки мускулларнинг кўп куч сарфлашини талаб этадиган машқлардан кейин ҳам киритишнинг аҳамияти катта.
5. Х у л о с а
Х у л о с а қилиб шуни айтиш мумкинки, турли ёшдаги ўқувчилар билан ўтказилган жисмоний маданият дарсларининг тайёрлов, асосий ва якунлов қисмларининг тузилиши ва ташкилланишини қиёслаш натижалари, бирин чидан, уларни қонуний равишда бир-биридан фарқланишини, иккинчидан, турли хил ёшдагилар чегарасида ўтказилган асосий қисмларнинг тузилиши ва уларнинг мазмуни режа бўйича ўтказилаётган дастур бўлими билан боғлиқлигини, учинчидан, дарснинг тайёрлов, асосий, якунлов қисмлари учун сарфланадиган вақтни ўзгариши, ўқувчиларнинг ёши, жисмоний тайёр гарлиги билан узвийлигини эътиборга олиниши шарт қилиб белгиланади.
23-расмда Л.П.Матвеев, А.Д.Новиковларнинг жисмоний машқ­лар билан шуғулланиш машғулотлари таркибида таълим жараёни материалини ўқитиш кетма-кетлигига оид расм тавсия қилинган.