1-мавзу: Ўзбекистон республикасида илмий ва инновацион фаолиятни

1. Aгар корхонада бир нечта лойиҳалар мавжуд бўлса, унда бозорга кириш учун тижорат салоҳиятига ва ривожланишга тайёрлиги юқори бўлган лойиҳаларни танлаш керак.
2. Пул маблағларини шакллантириш. Одатда компанияда ўз маблағлари йўқ ёки етарли эмас. Бундай ҳолда, инвесторларни жалб қилиш керак.
3. Лойиҳага ҳуқуқларни бериш ва иштирокчилар ўртасида тарқатиш.
4. Инновацияларни ишлаб чиқариш жараёнига киритиш ёки агар керак бўлса, кейинчалик қайта кўриб чиқиш билан янгилик ишлаб чиқаришни ташкил этиш.
Инновацияларни ишлаб чиқувчиларга қуйидагилар киради:
- тадқиқот институтлари - ҳозирги пайтда тижоратлаштириш жараёнининг энг муваффақиятли ва жадал ривожланаётган иштирокчиларидан бири бўлиб, жуда кўп сонли истиқболли ишланмалар мавжуд. Бу ерда тижоратлаштириш жараёни институтнинг ўзи эмас, балки унинг эгаси (ривожланиш буюртмачиси) - давлат, йирик фирма, хусусий инвестор томонидан амалга оширилади; - кичик ва ўрта корхоналар, шунингдек, тадқиқот институтларидан фарқли ўлароқ, мустақил равишда (ёки воситачилар орқали) амалга оширадиган тижоратлаштириш жараёнининг тез ривожланаётган иштирокчисидир; - ихтирочилар ва якка ихтирочилар жамоалари - асосан илмий тадқиқот институтлари ёки корхоналардан “ажратилган” ёш олимлардан иборат. Улар кўпинча кўплаб ишланмаларни бошдан кечиришади, аммо уларни бозорда ишлатишга қодир эмаслар. Инновацияларни харидорлари (инвесторлар) қуйидагиларни ўз ичига олади: - давлат маблағлари ва дастурлари - дунёнинг барча ривожланган мамлакатларида қўлланилади ва инновацияларни ишлаб чиқувчиларни молиявий, ахборот ва бошқа манбалар билан таъминлашга, шунингдек ишланмаларнинг тижоратлаштиришига кўмаклашишга мўлжалланган; - нодавлат фондлари, грантлар ва дастурлар - давлат хизматлари каби бир хил хизматларни тақдим этади; - венчур фондлари ва “бизнес фаришталари” - инвестицияларни қайтариш ёки капиталдаги улуш эвазига ёки яратилган янгиликка бўлган ҳуқуқларни бериш эвазига инновацияларни ишлаб чиқувчиларга катта молиявий ёрдам кўрсатадилар; - йирик ва ўрта фирмалар - янгиликларни яратиш ва илгари суриш ёки уларни ўз ишлаб чиқаришларида жорий этиш мақсадида уларни яратиш ва илгари суришни тўлиқ молиялаштириш. Инновацияларни ишлаб чиқувчилар ва харидорлари ўртасида воситачи вазифасини бажарадиган инновацион маҳсулотларни тижоратлаштириш жараёнининг яна бир иштирокчисини ажратиб кўрсатиш мумкин - булар турли хил брокерлик, консалтинг ёки юридик хизматларни, шу жумладан ҳимоя қилиш ва тарғиб қилишни ўз ичига олган инновацияларни ўтказиш, консалтинг компаниялари, инновацион марказлар ва бизнес-инкубаторлар, ишлаб чиқувчиларнинг интеллектуал мулки бозори. Тижоратлаштириш жараёнида инновацион корхоналар учун энг муҳим нуқта бу тижоратлаштириш усулини танлашдир. Ҳар қандай инновацион маҳсулот ўзига хосдир ва муайян муаммони ҳал қилиш учун мўлжалланган, шунинг учун корхоналар ушбу масалага жиддий ёндашишлари керак. Бугунги кунда, халқаро тажрибага кўра, янгиликларни тижоратлаштиришнинг учта асосий усули мавжуд.
Тижоратлаштириш жараёнида усулни танлаш жуда муҳимдир. Корхона танлови бор: лойиҳани мустақил равишда тижоратлаштириш ва юқорида санаб ўтилган барча босқичлардан ўтиш, ёки сиз лицензияни ёки тўлиқ барча ҳуқуқларни сотишингиз мумкин. Ҳар бир усул ишлаб чиқувчиларга кенг дастур вариантларини тақдим этади. Лойиҳадан фойда олиш имкониятлари ҳам лойиҳанинг ўзига боғлиқ. Aгар сиз ускуналарни яратган бўлсангиз, унда уни сотиш мумкин, агар сиз менежмент ёки технологик янгиликларни таклиф қилган бўлсангиз, у ҳолда корхона муҳандислик хизматларини кўрсатиши мумкин. Сиз шунчаки ўзингизнинг янгиликингиз учун лицензияни сотишингиз ёки ижарага беришингиз мумкин. Ушбу мақсадлар учун, агар керак бўлса, компания ўз ходимини шерикга сирларни ўтказишда ёрдам бериш учун юбориши мумкин. Баъзида бир вақтнинг ўзида янгиликларни тижоратлаштиришнинг бир нечта усулларидан фойдаланиш мумкин.
Усулларнинг ҳар бири инновацион корхоналарга ўз ишланмаларини амалга ошириш учун кенг имкониятлар яратади. Тижоратлаштириш жараёнининг барча босқичларидан ўтган корхона мустақил равишда ўзининг инновацион маҳсулотини бозорга чиқариши мумкин. Aгар инновацион маҳсулот ускуналар бўлса, унда ишлаб чиқариш бошлангандан кейин корхона нафақат уни сотишдан фойда олиш, балки уни ижарага олиш имкониятига ҳам эга. Инновация ишлаб чиқариш жараёнларини оптималлаштириш билан боғлиқ бўлган тақдирда, компания бошқа компанияларга муҳандислик хизматларини кўрсатиши мумкин.
Бошқа томондан, инновацион корхона ўз инновацияси учун лицензияни сотиш ёки янгиликни ижарага олиш (франчайзинг) имкониятига эга. Aгар керак бўлса, корхона ўз ходимини, масалан, шерик корхонасини юбориши ва шу билан ишлаб чиқариш сирларини ўтказиши мумкин. Шунингдек, инновацион корхона инновацияларга бўлган барча ҳуқуқларни тўлиқ сотиш ва ушбу фаолият соҳасини тарк этиш ёки унга ҳуқуқларни сақлаб қолиш ёки тўлиқ ўтказиш имконияти билан мижоз билан (агар мавжуд бўлса) инновацион маҳсулот ишлаб чиқариш учун шартнома тузиш имкониятига эга.