1. Mavzu: Yog’

2-rasm.
Yog’ochning makrostrukturasi.
3-rasm.
Yog’ochning ko’ndalang qirqimi.

Ko’ndalang qirqimga qaralsa, unda 3-rasmda ko’rsatilgan elementlarning hammasi ko’rinadi. Daraxtning tashqi (qobiq) va ichki (lub) qatlamlaridan tashkil topgan po’stlog’i uni mexanikaviy shikastlanishlardan saqlaydi. O’sib turgan daraxtning lub qatlami shox-shabbalardan ozuqa moddalarini pastga o’tkazadi, ozuqa moddalari zaxirasi shu qatlamda to’planadi.
Lub qatlami tagida tirik xujayralardan iborat kambiy qatlami bor. Kambiy qatlamidan po’stloqqa qarab lub xujayralari va tananing markaziga qarab yog’och
xujayralari joylashadi. Yog’och xujayralari lub xujayralaridan ko’proq bo’ladi, shuning uchun daraxtning po’stlog’iga qaraganda yog’och qismi tezroq o’sadi. Kambiy qatlamidan keyin keladigan qalin yog’och qatlami bir qancha konsentrik yupqa qatlamlardan tuzilgan. Ba’zi turdagi daraxtlarning tanasi ko’ndalang qirqimida, yog’ochning tashqi qismi-po’stloq osti va ichki qismi-mag’zi yaqqol ko’rinadi. Po’stloq osti ancha yosh xujayralardan, mag’iz esa halok bo’lgan
xujayralardan tashkil topgan.
Tananing yog’ochlik qismi po’stloq osti, mag’iz va o’zakdan tashkil topgan. Kambiy hujayralarining rivojlanishi erta bahorda asta-sekin boshlanib, yozda tezlashadi, kuzda susaya boradi. Kambiy hujayralarining bu xilda rivojlanishi natijasida yillik halqalar hosil bo’ladi. Chunki bahor faslida kambiy hujayralarining rivojlanishi va bo’linishidan hosil bo’lgan yangi hujayralar tananing yog’ochlik qismiga o’tadigan miqdori ko’p bo’lib, ular yirik va yupqa
po’stloqli bo’ladilar. Natijada yog’ochlikning bahor faslida hosil bo’lgan qismida g’ovak to’qima hosil bo’lib, uning zichligi kam va yumshoq bo’ladi. Yozda, xususan kuzda kambiyning aktivligi susayadi, hujayralar maydalashib, qalin po’stloqli bo’la boradi va zichligi ortadi. Oqibatda yoz faslida hosil bo’lgan yog’ochning qattiqligi yuqori bo’ladi. Yog’ochlikka o’tgan kambiy hujayralarining
zichligi kam bo’lgan qismi oqishroq tusga ega bo’lib, zichligi ortiq bo’lgan
qismining rangi qoramtir bo’ladi. Bu hol daraxtning o’sish davrida har yili takrorlanib, o’z navbatida yillik halqalarning hosil bo’lishiga sabab bo’ladi. Shuning uchun daraxt yoshini aniqlash maqsadida kesilgan g’o’laning ko’ndalang qirqimidagi yillik halqalar hisoblanadi. Yillik halqalarning ortishi natijasida tana yo’g’onlasha boradi. Ba’zi bir daraxt yog’ochligida yillik halqalar aniq ko’rinib, ayrimlarida bilinar-bilinmas bo’ladi. Ayrim daraxtlarning yillik halqalari enlik bo’lib, ayrimlarida ensiz bo’ladi. Bu daraxtning yoshiga, turiga, o’sish sharoitiga va tananing qayerdan arralanganligiga bog’lik. Yillik halqalarning eni va tusi yog’ochning sifati va xususiyatiga ta’sir etadi. Bargli daraxtlarning yillik halqalari qancha enlik bo’lsa, zichligi ortiq bo’lib, u shuncha qattiq, puxta bo’ladi.
Nina bargli daraxtlarning yillik halqalari qancha zich joylashsa (1 sm ga 3-25 ta yillik halqa to’g’ri kelsa), u shuncha sifatli va puxta bo’ladi. Yillik halqalar yog’ochning uchida kam bo’lib, pastki tomonida ko’p bo’ladi.
Yog’ochni ko’ndalang qirqimi bo’yicha qaraganda yillik halqalar aylana shaklida, radial qirqimi bo’yicha to’g’ri chiziqlar ko’rinishida va tangental qirqimi bo’yicha qaraganda uchi shox tomonga qaragan burchaklar shaklida ko’rinadi (4-rasm).