1 мавзу: Ҳужжатларни классификациялаш ҳақида умумий тушунча

Nikolay Aleksandrovich Rubakin (1862-1946)
 
N.  A.  Rubakin  klassifikatsiyasi  bir  necha 
ayrim kutubxonalarning bosma kataloglarida materialni 
sistemalashtirishga 
birmuncha 
ta‘sir 
etdi. 
Kutubxonalarning  amaliy  ishi  uchun  bu  klassifikatsiya 
uncha  yaroqli  bo‗lib  chiqmadi.  Ayniqsa  ijtimoiy  fanlar 
bo‗limlarida  mayda  bo‗linmalarning  juda  ko‗payib 
ketganligi, 
bo‗linmalarning 
aniq 
ifodalangan 
bosqichlari  yo‗qligi,  bo‗limlarning  sarlavhalari  juda 
ko‗p  so‗zlar  vositasida  berilganligi,  indekslarning 
yo‗qligi ana shunga olib kelgan edi. 
 
 
O‗nli  klassifikatsiyadan  foydalanish  rus  kutubxonachilarini  tobora 
ko‗proq  qiziqtira  bordi.  Matbuotda  shunday  maqolalar  paydo  bo‗ldiki, 
ularning  avtorlari  Rossiyaning  shahar  va  zemstvo  kutubxonalarida 

---

 
 
 
71 
qo‗llanilayotgan  haddan  tashqari  qisqa,  kam  ishlangan  klassifikatsiya 
sxemalarining qoniqarsizligini ta‘kidlab o‗tar edilar. B. S. Bodnarskiy, Ye. N. 
Dobrjinskiy,  P.  A.  Unde-Popov  o‗nli  klassifikatsiyani  qo‗llanishning  aktiv 
targ‗ibotchilari 
edilar. 
Boshqa 
kutubxonashunoslar 
garchi 
bu 
klassifikatsiyaning  amaliy  jihatdan  qulayligini  tan  olsalar-da,  uning  ilmiy 
jihatdan 
asossizligini 
ko‗rsatib 
o‗tganlar. 
Usha 
yillarda 
o‗nli 
klassifikatsiyaning  qisqartirilgan  tarjimalari  (asosan  uning  ikkinchi  varianti) 
mamlakatda  birinchi  bor  nashr  etildi.  Sekin-asta  bu  klassifikatsiya  Rossiya 
kutubxonalarida  amalda  ham  qo‗llanila  boshladi.  1917  yilga  kelib  Moskva, 
Petrograd  va  boshqa  shaharlarning  ko‗pchilik  kutubxonalari  o‗nli 
klassifikatsiyadan foydalanardi, uning indekslari mamlakatimizda chiqqan bir 
qancha bibliografik nashrlarda qo‗llanilardi. 
XX 
asr 
boshlaridagi 
rus 
kutubxonachilari 
orasida 
o‗nli 
klassifikatsiyaga  nisbatan  zid  fikrlar  qaror  topdi.  Bir  tomondan,  o‗nli 
indekslarning amaliy jihatdan qulayligi e‘tirof etildi, boshqa tomondan, asosiy 
bo‗limlarning  va  ular  bo‗linmalarining  izchilligi,  fanning  o‗sha  vaqtdagi 
darajasiga  javob  bermasligi  qattiq  tanqid  qilindi.  Bu  o‗nli  indekslardan 
foydalangan  holda  klassifikatsiya  sxemalari  tuzishga  olib  keldi,  biroq  bu 
sxemalar  o‗nli  klassnfikatsiyaning  mantiqiy  tuzilishiga  muhim  tuzatishlar 
kiritar  edi.  Kutubxonachilik  sohasining  taniqli  arbobi  P.  M.  Bogdanov 
shunday  sxemalarning  bir  necha  variantlarini  ishlab  chiqdi.  Bogdanov  ishlab 
chiqqan  sxemalarda  muhim  ustnlikka  ega  bo‗lishiga  qaramay  asosiy 
klasslarning  izchilligi  o‗nli  klassifikatsiyaga  nisbatan  mantiqiyroqligi,  ularda 
rus  kutubxonasi  amaliy  ehtiyojlari  hisobga  olinganligi,  ijtimoiy  fan 
bo‗limlarining  bir  qadar  ilmiy  tarzda  ishlab  chiqilganligi  sababli  bu  sxema 
amalda keng yoyilmadi. 
Bu  –  o‗nli  klassifikatsiyaning  Rossiya  kutubxonalarida  qisman 
qo‗llanila  boshlaganligi,  uning  indekslari  rus  kutubxonachilariga  yaxshi 
tanishligi  va  ko‗nikib  qolingan  indekslarni  o‗zgartirish  nomaqbul  bo‗lib 
ko‗ringanligi bilan izohlanadi. 

---

 
 
 
72