|
000
Umumiy asarlar
100
Falsafa
200
Din
300
Sotsiologiya
400
Tilshunoslik
500
Tabiiy fanlar
600
Amaliy fanlar
700
Nafis san’at
800
Adabiyot
900
Tarix
O‗z navbatida har bir bo‗lim quyidagicha bo‗lingan. Masalan:
500
Tabiiy fanlar
510
Matematika
520
Astronomiya
530
Fizika
540
Ximiya
550
Geologiya
560
Pomontologiya
570
Biologiya
580
Botanika
590
Zoologiya
O‗nlik indekslar klassifikatsiyalash sistemaning oson egallanishini
ta‘minlaydigan, ular kengayadigan, sistemadan fond hajmi turlicha
74
kutubxonalarda differentsiallashgan holda foydalanish imkonini beradi.
Aynan mana shular O‗nlik Klassifikatsiya niig keng tarqalishiga olib keldi.
Biroq, Dyui o‗nlik printsipini rasman qo‗llagan, bu klassifikatsiyaning
sun‘iyligini, noilmiyligini yanada chuqurlashtirdi. Masalan, «400
Tilshunoslik» va «800 Adabiyot» bo‗limlarida u alohida til, hamda alohida
adabiyotlarni ajratgan. U shunga muvofiq, 490 va 890 indekslariga yetgach,
ikkinchi bosqich bo‗linishlari nihoyasiga yetgach, u bir rubrikalarni «kichik
tillar» va «kichik adabiyotlar» deb atadi, hamda tillar va adabiyotlarni endi
klassifikatsiyaning uchinchi bosqichida ajratishda taklif qildi. O‗nlik
Klassifikatsiya da bunday misollar talaygina.
O‗nlik Klassifikatsiya sanab o‗tiladigan klassifikatsiyalash tipiga kiradi.
Dyui standart tugallanma printsipini kiritdi, ya‘ni bir xil belgilarga muvofiq
ajratilgan
turli
bo‗limlarning
bo‗linmalariga
indekslarning
bir
xil
tugallanmasini kiritdi. Masalan, lug‗atlarning indeksi doimo 03, vaqtli
nashrlarniki 05 da tugaydi. Misollardan ko‗rinib turibdiki, indeks bir raqam
yoki ikki belgili raqam bilan ifodalanishi kerak bo‗lganda Dyui uni 3
raqamiga aylantirish uchun 0 yoki 00 qo‗shgan. Masalan, 5 o‗rniga 500, 51
o‗rniga 510; shu tufayli indekslar yaxlit raqamlar izchilligida joylashadi. Bu
tokchalarda
kitoblarni
va
katalogda
kartochkalarni
joylashtirishni
soddalashtirish maqsadida qilingan. O‗nlik indekslar klassifikatsiyalash
sistemasining oson egallanishini ta‘minlaydi, ular mnemonik, kengayadigan,
sistemadan fond hajmi turlicha kutubxonalarda diferentsiallashgan holda
foydalanish imkonini beradi. Aynan mana shular Universal O‗nlik
klassifikatsiyaning keng tarqalishiga olib keldi.
Formal, geografik vat il bo‗linmalarini standartlash shu yo‗sinda amalga
oshirilgan. Dyui shuningdek, klassifikatsiyalash jadvallariga tuziladigan
APKning ahamiyatini to‗g‗ri baholay bildi. XIX asrning 70 yillarida APK
yaratish g‗oyasi yangilik emasdi, biroq Universal O‗nlik klassifikatsiyaning
chiqishi bilan APK klassifikatsiya jadvallarining tarkibiy qismi bo‗lib qoladi.
75
Universal O‗nlik klassifikatsiya Dyui hayotlik chog‗ida 12 marta nashr
etildi. AQShda hozirgi kunda ham uning kengaytirilgan va to‗ldirilgan
nashlari chiqmoqda. 13-nashridan Dyui vafotidan keyin (1932) birinchi
nashridan boshlab Universal O‗nlik klassifikatsiyaga aniqlagichlarning
mustaqil jadvallrai kiritilgan.
Klassifikatsiyalash strukturasiga yangidan-yangi o‗zgartirishlar kiritish
hozirgi kunda ham davom etmoqda. Klassifikatsiya mazmuniga ham
o‗zgartirishlar kiritilmoqda.
Universal O‗nlik klassifikatsiya dunyosininig ko‗p mamlakatlarda
qo‗llanilmoqda. Biz uchun O‗nlik Klassifikatsiyaning asosiy ahamiyati
shundaki, u «Universal o‗nlik klassifikatsiya» (UO‗K) ga asos qilib olingan.
Universal O‗nlik klassifikatsiya ning tuzilishi XIX asr oxirida Bryusselda
tashkil qilingan xalqaro bibliografiya instituti (XBI) ning faoliyatiga
bog‗langan. Institut «Universal bibliografik repertual», ya‘ni barcha
mamlakatlarda, barcha tillarda nashr etilgan fanning barcha sohalaridagi
adabiyotlarninig bibliografik ko‗rsatkichini tuzishnio‗z oldiga maqsad qilib
qo‗yogan edi. Bunday ishni amalga oshirish xalqaro miqiyosda foydalanishga
yaroqli bo‗lgan fanning barcha sohalarini qamrab oladigan mufassal
klassifikatsion sistemani yaratishni talab etdi.
XBI mutaxassislari ishlab chiqqan klassifikatsiyaga O‗nlik Klassifikatsiya
asos qilib olindi, chunki o‗nlik indeklash halqaro yagona til bo‗lib, bundan
tashqarii jadvallarni mufassallashtirish imkonini ham berardi. O‗nlik
Klassifikatsiya jiddiy qayta ishlandi. 1927 yildan boshlab XBI shuningdek,
turli mamlakatlarda turli tillarda nashr etiladigan bu mustaqil ahamiyatga ega
bo‗lgan, qayta ishlangan klassifikatsiya nashrlari (UO‗K) «Universal o‗nlik
klassifmkatsiya» nomini oldi. Universal O‗nlik klassifikatsiyada O‗nlik
Klassifikatsiyaning asosiy qatori saqlab qolingan, biroq birinchi va ikkinchi
bosqich indekslarining ko‗rinishi o‗zgartirilgan uch va ikki belgili
indekslardan nollarni chiqarib tashlangan. Universal O‗nlik klassifikatsiya
indekslarini insoniyat bilimlari majmuini bir deb faraz qilib, o‗nli kasr tarzida
76
tushunish kerak. Indekslarni yaxshiroq idrok etish maqsadida har bir uch
raqam keyingilaridan nuqta bilan ajratiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
