1 мавзу: Ҳужжатларни классификациялаш ҳақида умумий тушунча

inventarsiz 
degan so‘z bilan 
hisobga kiritiladi. Bunda har bir nomdagi kitobga hisob kartochkasi to‘ldiriladi, 
unda umumiy hisob-kitobdagi kitob partiyasining raqami, olingan, chiqarilgan 
hamda qolgan nusxalar miqdori, inventar kitobida hisobga olingan darslikning 
shifri ko‘rsatiladi. Xisob kartochkasidan o‘quv adabiyotlari fondiga kartotekalar 
tuziladi. 
Har bir kartochka maxsus qayd qilish kitobida navbatdagi tartib raqamiga 
ega bo’ladi, Bu kitobga ham odatdagi inventar kitobidagi ma’lumotlar aynan 
o‘tkaziladi, faqat inventar raqami grafasiga hisob kartochkasi nomeri qo‘yiladi va 
nusxalar miqdori ko‘rsatiladi. 

---

162 
Texnika kutubxonalarida normativ texnika xujjatlariga (standart nomerlari, 
nashriyotlar va hokazo) inventarsiz hisob varaqasi qo‘llanadi. Ularning raqami 
kataloglarda hisobga olinadi. Fonddan chiqariladigan adabiyotlar dalolatnoma 
orqali chiqariladi. Har bir dalolatnomada chiqarish sabablari, yirtilganligi, 
eskirganligi, ko‘p nusxaligi, sohaga to‘g‘ri kelmasligi ko‘rsatiladi. Dalolatnoma 
tuzilgandan so‘ng chiqariladigan kitoblarning ro‘yxati ilova qilinadi. Dalolatnoma 
yuqori tashkilot rahbarlari tasdiqlagandan so‘ng nashrni fonddan chiqarish haqida 
individual hisob hujjatlarida belgilanadi. Umumiy hisob kitobida kitoblarning 
mazkur partiyasi hisobdan chiqarilgani qayd etiladi. 
Hisob yuritish uchun maxsus grafalangan katalog kartochkalari ishlatiladi. 
Kartochkaning yuza tomonida kitobning nomi va unga oid boshqa ma’lumotlar, 
unga berilgan inventar nomeri va olingan nusxalarning umumiy miqdori, orqasida 
esa AKMning filiallariga yuborilgan nusxalar miqdori ko‘rsatiladi. Bu 
kartochkalardan hisobning alfavit kartotekalari tuziladi va hisob-kitob shu tarzda 
olib boriladi. 
Kutubxona fondini tekshirish. 
Tekshirish bu fondni individual hisob 
hujjatlari bilan solishtirib, ro‘yxatdan o‘kazilgan nashrlar mavjudligini aniqlashdir. 
Tekshirish hisobga olinishning nazoratidir. 
Tekshirish orqali quyidagilarni aniqlash mumkin:

Kutubxona hamma kitoblarni hisobga olganmi yoki yo‘qmi;

Ta’mirlanadigan, muqovalanadigan, qayta shifrlanadigan kitoblar; 

Javonlarda kitoblarni taxlash tartibi. 

Foydalanuvchilarga kitob berilishi va qaytarilish muddatlariga amal 
qilinishi, qarzdor kitobxonlar, kitoblarning o‘qilishi darajasi va hokazo. 

Fondni hisobga olish, ishlov berish va xato qilgan javobgar shaxslarni 
aniqlab boradi 
Tekshirish quyidagi hollarda amalga oshiriladi: 

rejalashtirilganda;

kutubxonada bo‘lim, filial mudiri almashganda;

yong‘in, tabiiy ofat yuz berganda; 

xisobga olinganda qoniqarsiz, deb topilganda 
Rejali tekshirish 7-10 yilda yoki tegishli vazirlik belgilagan muddatda o‘kaziladi. 
Tekshirish usullari:

inventar kitobi 

hisobga olish katalogi, qayd qilish katalogi; 

maxsus apparat: nazorat talonlari, topografik katalog va hokazo. 

---

163 
Tekshirish usullari kutubxona sharoitiga, fondning hajmiga, joylashtirish usuliga, 
qo‘llanilgan hisobga olish shakliga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, fond format-inventar 
tarzida joylashtirilganda, inventar kitobi orqali tekshirish 
 
oson bo‘lsa, fond 
sistemali joylashtirilgan bo‘lsa, bu tartib to‘g‘ri kelmaydi yoki tekshirish qiyin 
bo‘ladi. Katta fondga ega bo‘lgan kutubxonalar topografik katalog tuzib, undan 
tekshirishda foydalanadilar. Nazorat talonlari bo‘yicha tekshirsh keng 
ommalashgan bo‘lib, tekshirish davomida har bir kitobga alohida kartochka 
yozilib, unda: inventar nomeri va shifr, muallifning familiyasi, ismi, sarlavhaning 
birinchi so‘zi yoziladi. Shifr ostida kitob kutubxonaning qaysi bo‘limida turganligi 
ko‘rsatiladi, agar kitob qo‘lda bo‘lsa, ma’lumotlar kitobxon formulyalaridan 
olinadi. 
Tekshirish usuli: 
tekshirilayotgan kitoblarga sanasi yozilib, 
tekshirildi 
degan 
shtamp bosiladi. So‘ngra kitobga yozilgan kartochkalar nomerlari ortib boradigan 
tarzda joylashtiriladi hamda inventar kitobi bilan taqqoslanadi va tekshirish 
grafasiga shartli belgi qoyiladi. 
Agar navbatdagi nomer tushirib qoldirilgan bo‘lsa, bu kitob yo‘qligidan 
xabar beradi, kutubxonachi topish yo‘lini qidiradi yoki yo‘qligi sababini aniqlaydi. 
Agar kitob topilmasa, ularning ro‘yxati tuzilib, tekshirish xaqidagi dalolatnomaga 
ilova 
qilinadi. 
Dalolataoma yuqori tashkilotlar tomonidan tasdiqdangandan so‘ng 
kitob fonddan chiqarilgan xisoblanadi. Tekshirish tugagach, nazorat talonlari 
tashlab yuborilmaydi, balki yangi olingan kitoblar taloni bilan to‘ldiriladi, fonddan 
chiqarilgan kitoblar taloni olib tashlanib, navbatdagi tekshirishda foylalaniladi. 
Kutubxona fondini hisobga olish va uni tekshirib turish nihoyatda katta ahamiyatga 
ega