1 мавзу: Ҳужжатларни классификациялаш ҳақида умумий тушунча

Qidirish asboblari 
AQSh ommaviy kutubxonalari 19-asrning boshlarida bori-yo‘g‘i bitta 
katalokka ega edilar. U lug‘aviy (lug‘atli) deb atalar edi. Amerikalik o‘quvchilar 
unga mumkin bo‘lgan barcha so‘rovlar bilan murojaat qilar edilar (xuddi 
ensiklopedik lug‘atlardan foydalanganday). 
AQSh – nazariy va amaliy predmetlashtirish vatanidir 

---

187 
Predmetlashtirish va predmetli katalogni boshqarish haqidagi asar tarixida 
birinchi bo‘lib 1976

yil Amerikada Ch.Ketter tomonidan nashr etilgan. U asosida 
1995

yili «lug‘atli katalogdan foydalanish uchun predmetli maqalalar ro‘yxati» 
nashr etildi. Shunday qilib butun dunyoga tanish bo‘lgan Kongress 
kutubxonasining predmet ruknlari ro‘yxati (Library of Congress Subject Heading) 
dunyoga keldi. Bu ro‘yxat juda ulkan hajmga ega bo‘lib, u «publichek» tarmog‘i 
uchun kattalik qilar edi. Uning uchun 1923

yilda uncha katta bo‘lmagan 
kutubxonalar uchun ro‘yxatlar tashkil etildi.
Sinflashtirish 
Klassifikatsiya

qanday amalga oshiriladi? Aynan AQSh sinflashtirish 
sistemasining vatani va u zamonaviy olamda keng tarqalgan sinflashlardan biri 
hisoblanmaydi. 
Umuman 
olganda 
AQShning 
ommaviy 
ilmiy 
va 
akademik 
kutubxonalarining ochiqligi va ommaviy bo‘lishi shartlaridan biri edi. Biz hozir 
zamonaviy universitetlarning kutubxona fondlari ochiq bo‘lishini tasavvur
qilishimizqiyin. Shuning uchun sinflashtirish sistemalari katalogda emas balki 
fonddida ish olib borishgan va fanning ichki tarmoq (soha) tizulishi bo‘yicha izlash 
imkonini bergan.
Hozirda adabiyotlar haqidagi ma’lumotlar bir marta kiritiladi, bu shunday 
ma’noni beradiki, aytaylik bitta kutubxonada ma’lum adabiyotlar fondi ro‘yxati 
kiritilgan va u internetga qo‘yilgan bo‘lsa boshqa kutubxona fondiga uning 
kiritilishi shart emas u to‘g‘ridan-to‘g‘ri olinaveradi. Bu esa bibliografik 
yozuvlardan foydalanish xizmatini yengillashtiradi. 
Kutubxonalarning EKlari ishini boshqaruvchi sistemalar talaygina bo’lib 
bir

biridan farq qiladi. Masalan uning nomlarini keltiramiz: 
MARC 21, AACR 2R, LCSH yoki Sears, DDS. Bundan kelib chiqadiki tarmoq 
katalogidan foydalanuvchilarning kutubxonasi doimo zarur adabiyotlarning 
katalogli kartochkalari bilan ta’minlangan bo‘ladi. 

---

188 
Bu xizmatlarning barchasi muammolardan xoli emas albatta, ixtiyoriy 
kutubxona shuni qilishi mumkinki, agar adabiyot «
bugun va hozir
» zarur bo‘lsa, 
uni hech qanday muammosiz to‘g‘ri fonddan yoki kartochkali katalogdan topish 
mumkin. 
Ayrim hollarda biz «
Dunyo axborot resurslari
» degan iborani uchratamiz. 
Bu shunday, tarmoq chegarasidagi Bibliografik yozuvni unga chiqish uchun OCLC 
xizmatidan foydalaniladi va u foydalanuvchi (o‘quvchi) uchun tekin, lekin 
kutubxona uchun ancha mablag‘ talab etadi. OCLC katalogida o‘z fondlarini 
namoyish etish uchun, unga a’zo bo‘lish kifoyadir. OCLC faqatgina AQSh yoki 
kanada uchun xizmat qilmaydi, agar siz OCLC ning Web

saytini (oclc.org)ni 
ochib ko‘radigan bo‘lsangiz, uning 6 tilda ishlayotganligining guvohi bo‘lasiz. 
Hozirgi kunda OCLC xizmatidan 82 davlatning 41 mingdan ortiq kutubxonasi 
foydalanadi. OCLC xizmati markazining byudjeti auditorlar yordamida tekshiriladi 
va yillik hisobotlarda chop etiladi. Yil davomida kutubxonalarga katta miqdordagi 
pul kredit sifatida beriladi. OCLC katalogi avvallari OLUC (Online Union 
Catalog-Onlaynning keltirilgan katalogi) deb atalar edi, lekin 25 yildan so‘ng u 
yangi World Cat (Butundunyo katalogi) nomini oldi. 2002

yilda bu katalogda 
49mln. atrofida bibliografik yozuvlar bor edi. Har 15 sekundda yangi yozuv 
kiritiladi va bu hujjatlar 864 mln nusxada namoyish etiladi. Axborotlar dunyoning 
400 tilida keltirildi. Rus tilida hujjatlar ingliz tiliga qaraganda 30 marta kam 
namoyish etilgan, lekin ular World Catga Amerika kutubxonalari tomonidan 
kiritilgan. Rus kutubxonalari fondlarining OCLC namoyish etilishiga butun dunyo 
tarafdordir.