1. мавзу: “Тиббиёт тарихи” фанига кириш. Фаннинг предмети ва услублари. Режа: Тиббиёт тарихининг фан сифатида шаклланиши

Инсоният жамиятида тиббиётнинг келиб чиқиши 
Инсоният жамиятида тиббиѐтнинг келиб чиқиши ҳақида 2 хил назария 
мавжуд: 
1. 
Диний –мистик назария. 
2. 
Илмий материалистик назария. 
Диний – мистик назария тарафдорларининг фикрича, тиббиѐт дастлаб 
ибодатхоналарда пайдо бўлган. Даволаш ишлари билан биринчи бўлиб 
коҳинлар (руҳонийлар) ва роҳиблар (монахлар) шуғулланганлар. Улар 
инсоннинг ҳар хил касалликлардан азоб чекаѐтганини кўриб, уларга 
раҳмлари келган ва раҳм–шавкат юзасидан беморларни даволай 
бошлаганлар. Аммо бу назария унчалик тўғри эмас, чунки тиббиѐт инсоният 
тарихида дин келиб чиқишидан анча олдин мавжуд бўлган. Ибтидоий жамоа 
даврида яшаган одамсимон маҳлуқлар турли касалликлар билан 
касалланганлар ва ўзига хос усуллар билан даволанганлар. У даврда эса ҳали 
ҳеч қандай дин ва коҳинлар йўқ эди. Бинобарин, тиббиѐтнинг келиб чиқиши 
динга боғлиқ бўлмаган, у диндан олдин пайдо бўлган. 
Илмий материалистик назарияга асосан тиббиѐт инсоният жамияти 
ривожланашининг дастлабки босқичида зарурат туфайли, яшаш учун кўраш 
жараѐнида келиб чиққан. Мазкур назария кўл билан ушлаб, кўз билан кўриб 
илмий асосланган назария ҳисобланади. Масалан, дифтерия касаллигининг 
кўзғатувчиси дифтерия таѐқчалари, дизентерия кўзғатувчилари шигелла ѐки 
флекснерлардир. 
Инсоният жамиятида тиббиѐтнинг келиб чиқиши ҳақида юкоридаги 2 
назариядан ташқари, яна учинчи тушунча ҳам мавжуд. Масалан, баъзи 
муаллифларнинг фикрича, ибтидоий одамлар жуда ҳам соғлом ва бақувват 
бўлганлар, улар ҳеч нарсага муҳтожлик сезмаганлар. Чунки атроф табиатида 
инсоннинг яшаши учун ҳамма нарса бўлган. Шунинг учун ҳеч қандай 
касаллик билан касалланмаганлар ва даволанишга зарурат сезмаганлар. Бу 
давр қандайдир ‖олтин давр‖ бўлган, тиббиѐт эса анча кейин инсониятнинг 
маданий ривожланиш маҳсули сифатида пайдо бўлган. Бу фикрни машҳур 

---

француз файласуфи Жан Жак Руссо илгари сурган эди. Аммо тарихий ва 
ашѐвий (археологик) далиллар шуни кўрсатадики, ўтган даврда ҳеч қандай 
‖олтин давр‖ бўлган эмас. Ибтидоий одамлар жуда оғир шароитда 
яшаганлар ва жуда кўп касалланиб, даволанишга муҳтож бўлганлар. 
Ҳақиқатда эса тиббиѐт ибтидоий давр одамларининг яшаши учун кураш 
жараѐнининг маҳсули деса бўлади. 
Дастлабки 
тиббий 
муолажаларнинг 
келиб 
чиқиши 
уларнинг 
ривожланашида инсон организмини тузилиши ва унинг биологик 
хусусиятлари муҳим роль ўйнаган. Буни қўйидаги мисолда кўриш мумкин. 
Бизга маълумки, ҳар бир тирик мавжудотнинг организми касалликларга 
қаршилик кўрсатувчи биологик хусусиятга эга. Буни машҳур хаким