1-mavzu: Sotsiologiya fan sifatida

Rasmiy guruhlar-bu huquqiy statusga ega bo‘lgan sotsial institut, tashkilot qismi xisoblanadigan mavjud insititut, tashkilotdagi mehnat doirasida aniq, maqsadga ega bo‘lgan sotsial guruhlardir.
Rasmiy guruhlarga quyidagi belgilar xos: aniq va izchil maqsad, ma’lum qoidalarga muvofiq keladigan huquq va burchlar, a’zolar o‘rtasidagi rasmiy munosabatlar, guruh faoliyatini nazorat qiladigan rasmiy institutning mavjud bo‘lishi va boshqalar.
Rasmiy guruhlarda guruh maqsadlari, funksiyalari xatti – harakat qoidalari, xatto a’zolik shartlari maxsus xujjatlarda (dastur, instruksiya, qonun va boshqalar) qayd etilgan bo‘ladi.
Rasmiy guruhlarga siyosiy partiyalar, davlat, diniy va boshqa tashkilotlar, ishlab chiqarish kollektivi, maktab sinfi, sport komandasi va boshqalarni kiritish mumkin.
Norasmiy guruh deb, guruh jipsligining yuqori darajasi, a’zolar aloqalarining shaxsiy sifatlari, boshqa sotsial strukturalardan mustaqilligi, guruh faoliyatining aniq bo‘lmagan maqsadi, norasmiy nazorat sistemasi bilan harakterlanadigan guruhga aytiladi.
Birlamchi va ikkilamchi guruhlar. Shaxsning yaqinligiga ko‘ra kichik guruhlar birlamchi va ikkilamchi guruhlarga bo‘linadi. Fanga birlamchi guruh terminini birinchi bo‘lib amerikalik sotsiolog Ch. Kuli tomonidan XX asr boshlarida kiritilgan.
Birlamchi guruh termini yaqinlik yaxshi ko‘rishlik, bevosita aloqa tushunchalariga sinonim sifatida ishlatiladi. Shunga bog‘liq ravishda, birlamchi guruhlarda muhit samimiy bo‘ladi va a’zolarining sidqidildan o‘zaro munosabatlari bilan belgilanadi. Mana shu xususiyati bilan birlamchi guruh boshqa guruhlardan farq qiladi.
Birlamchi guruhlarning harakterli belgilari quyidagilardan iborat: a’zolar sonining kamligi , guruh a’zolarining yaqinligi, bevosita samimiy munosabatlar, yashashning uzoq davom etishi, maqsadlarning umumiyligi, guruhga a’zo bo‘lishning erkinligi va a’zolar xatti-harakati ustidan norasmiy nazorat.
Ikkilamchi guruhlar deb, biror bir aniq maqsadga erishish uchun tuzilgan har qanday turdagi guruhlarga aytiladi. Ularda moddiy aloqalar muhim ahamiyatga ega. Ularning faoliyati tartib-intizom qoidalari bilan boshqariladi. Umuman ikkilamchi guruhlar-bu katta guruhlardir. Ba’zan birlamchi guruhlar bo‘lishi mumkin. Ikkilamchi guruhlarga kasbiy, diniy, siyosiy guruhlarni kiritish mumkin.