1-mavzu: sotsial geografiyaning ob’ekti va predmeti reja

Tavrot manbalari. Yahudiy dini boshqa dinlar kabi o’zining muqaddas yozuvlariga ega. Uning asosan ikkita manbasi bo’lib, biri – mil. av. XIII asrda yashagan va Isroil xalqini Misrdan olib chiqib ketilishiga boshchilik qilgan Muso payg’ambarga Tur tog’ida berilgan Tora (Tavrot; Torah of Moses; Totah shebikhtav), ikkinchisi Tavrotdan keyinroq paydo bo’lgan yozma manba Talmuddir. Yahudiylikdagi bu ikki muqaddas sanaladigan manba xristian Bibliyasining tarkibiy qismlarini (aynan emas) tashkil etadi. Xristianlar va yahudiylar Bibliya so’zini turli tushunadilar. Yahudiylar uchun Ibriy Bibliyasi (Hebrew Bible) xristianlarning Qadimiy Ahdi (Old Testament). Yahudiylar Bibliya so’zi ostida ko’pincha o’zlarining Tanaxlarini (Tanakh) tushunadilar. Musoga tegishli bo’lgan besh kitob «Tavrot» deb ataladi va quyidagi kitoblarga bo’linadi: 1) «Borliq» yoki «Ibtido»; 2) «CHiqish»; 3) «Levit»; 4) «Sonlar»; 5) «Ikkinchi qonun».
Qadimiy Ahdning ichidagi diniy ta’limot va aqidaga bag’ishlangan eng asosiy va obro’li qismi Tavrotdir. U xristianlik an’anasiga ko’ra «Besh kitob», yahudiylar an’anasiga ko’ra «Tora» (ta’limot) hisoblanadi.
Qadimiy Ahddagi «ahd» so’zi xudoning insonlar bilan maxsus aloqasini bildiradi. Qadimiy Ahd matni ibriy (eski yahudiy) va oromiy tillarida yozilgan. U qadimgi payg’ambarlarning kitoblari (Ketuvim), Sulaymon payg’ambarning matallari (Nevi’im) va (Torah) nomli kitoblardan iborat. Unda «Xudo yarlaqagan» Isroil xalqining tarixi haqida hikoyalar beriladi.
«Ibtido» mil. av. 1400 yillarda Xudoning buyrug’iga ko’ra, Muso payg’ambar tomonidan yozib olingan. Unda Xudo olamni qay yo’sinda yaratgani, odamzotning gunohga botgani, buning natijasida olamga azob va o’lim kelishi haqida xabar beriladi. SHuningdek, unda dunyodagi xalqlarning vujudga kelishi va jahonga tarqalishi tarixi bayon qilingan. Odam Ato va Momo Havvo, Hobil va Qobil, Nuh, Lut, Ibrohim, Ishoq, Ismoil, Ya’qub, Yusuf, Fir’avn va boshqa shaxslar, To’fon, Bobil minorasi va tillar chatishuvi, Sadom va Hamoraning xarob bo’lishi singari eng qadimiy hodisalar ham Ibtidodan o’rin olgan.
«CHiqish» kitobida Muso payg’ambarning tug’ilishi, hayoti, Misr Fir’avni tomonidan qattiq zulmga tortilgan yahudiylarni Yahve amri bilan xalos qilgani, unga Tur tog’ida Yahve tomonidan o’nta ”vasiyat” (zapovedь)ning berilishi haqidagi rivoyatlar keladi. Bundan tashqari yahudiylikning ibodatlari, rasm-rusmlariga taalluqli ko’rsatmalar berilgan.
«Levit» kitobi turli tuman urf-odat va diniy marosimlarga oid ko’rsatmalarni o’z ichiga olgan. Unda, asosan, qurbonlik haqida so’z yuritilib, Xudo yo’liga qanday hayvonni qurbonlik qilish yoxud, qay tarzda amalga oshirish lozimligi bayon qilingan. SHuningdek, yahudiy xalqiga hayvon va parrandalardan qaysilarining go’shtini yeyish mumkin va qaysilarini yeyish ta’qiqlangani hamda boshqa turli hayotiy masalalar yuzasidan ko’rsatmalar berilgan.