1-mavzu: sotsial geografiyaning ob’ekti va predmeti reja

Qisqacha tarixiy ma’lumot. Rog’un GESining texnik loyihasi o’tgan asrning 60-yillari oxiri-70-yillari boshida Toshkentda, “Gidroproekt”ning O’rta Osiyo bo’limida tayyorlangan. Loyiha 1974 yilda sobiq SSSR Gosstroyi tomonidan tasdiqlangan. GES qurilishiga tayyorgarlik ishlari rasman 27 sentyabrь 1976 yilda boshlangan. Biroq, sobiq SSSR Ministrlar Soveti GES loyihasini 1980 yilda tasdiqlagan. To’g’on qurilishi esa 1987 yildan boshlangan va shu yili uning birinchi bosqichi yakunlanib, 27 dekabrda Vaxsh daryosi oqimi to’g’on bilan to’silgan.
O’tgan asrning 80-yillari oxirida tojik xalqi ziyolilarinning bir guruhi Rog’un GESi qurilishini davom ettirishga qarshi fikr bildira boshladilar. Bu holat o’sha davrdagi mahalliy va markaziy ommaviy axborot vositalarida ham aks eta boshladi. Qurilishga qarshi e’tiroz bildiruvchilarning aksariyat qismi namoyishlarda “Ajdodlarimizning qabrlari suv ostida qoladimi? Biz bunga yo’l qo’ymasligimiz kerak!”, degan fikrlarni bildirdilar. Jamoatchilik tazyiqi natijasida sobiq Ittifoq rahbariyati qurilish ishlarini vaqtincha to’xtatishga va uning loyihasini qayta ekspertizaga yuborishga majbur bo’ldi. Kutilganidek, ekspertiza xulosalari ijobiy bo’ldi, albatta, lekin endi vaqt o’tib ketgan edi. Ma’lumki, 1991 yilda sobiq Ittifoq parchalandi, 1992 yilda esa qurilishni mablag’ bilan ta’minlash butunlay to’xtatildi.
Rog’un GESiga navbatdagi zarba tabiat tomonidan berildi. Vaxsh daryosida 1993 yil 7 maydan 8 mayga o’tar kechasi kuzatilgan kuchli toshqin natijasida GESning 40 m balandlikdagi to’g’onining ustki qismi buzilib, suv oqimi bilan yuvilib ketdi. Toshqin natijasida suv o’tkazuvchi va ishchi tunellar hamda GESning mashina zali katta talofat ko’rdi. Rog’un GESi qurilishini davom ettirish maqsadida 2004 yil 16 oktyabrda Dushanbeda Tojikiston Respublikasi hukumati bilan Rossiyaning “Rusal” kompaniyasi o’rtasida kelishuv imzolandi. SHundan so’ng “Rusal” mablag’lari hisobiga loyihani texnik-iqtisodiy asoslash va qurilish maydonida bir qancha ishlar amalga oshirildi. Lekin, tomonlar loyihaning qator muammolari, jumladan, unga kiritiladigan o’zgartirishlar, to’g’on balandligi, qurilish ishlarini tashkil etish va, eng asosiysi, GES to’liq ekspluatatsiyaga topshirilgach, undan birgalikda foydalanish masalalari bo’yicha o’zaro kelisha olmadilar. Natijada 2007 yil sentyabrь oyida Tojikiston hukumati kelishuvni rasman bekor qildi.