1-mavzu: “soliqlar va soliqqa tortish” faniga kirish

Soliqlar va soliqqa tortish fanining o‘qitishning zarurligi bozor iqtisodiyoti munosabatlarining tobora chuqurlashib borishi va unda soliqlarning ahamiyatini o‘sib borayotganligidan kelib chiqadi.

• Soliqlar va soliqqa tortish fanining o‘qitishning zarurligi bozor iqtisodiyoti munosabatlarining tobora chuqurlashib borishi va unda soliqlarning ahamiyatini o‘sib borayotganligidan kelib chiqadi.
• Soliqlar va soliqqa tortish fani soliq voqe’liklarini (harakatlarini) chuqur o‘rganish asosida zaruriy xulosalar chiqarib, ularni amaliyotga tadbiq etish yo‘llarini o‘rgatadi.

• Soliqlarning iqtisodiy mohiyati va xususiyatlari

• Soliqlarning iqtisodiy mohiyati va xususiyatlari

• Soliqlar majburiy pul to’lovlarini ifoda etuvchi moliyaviy munosabatlardan iborat bo’lib, bu munosabatlar soliq to’lovchilar va davlat byudeti o’rtasida namoyon bo’ladi.
• Soliq tushunchasi iqtisodiy kategoriya sifatida davlatning paydo bo’lishi va uning faoliyatini davomiyligi bilan bevosita bog’liq. Soliqlar davlat daromadlarini shakllantirishning asosiy vositasi hisoblanadi.
• Davlatchilik munosabatlarini rivojlanishining hech bir davrida va hozirgi vaqtda ham davlat byudjeti daromadlarini shakllantirishning soliqlardan samarali mexanizmi mavjud emas.

• Fanning predmeti va vazifalari

• Fanning predmeti – bu soliq to’lovchilarning soliqlar va majburiy to‘lovlar bo‘yicha davlat byudjeti bilan iqtisodiy munosabatlarga kirishish jarayonining o‘ziga xos xususiyatlari va qonuniyatlarini nazariy hamda amaliy jihatdan o‘rganishdan iborat.
• Fanning vazifalari quyidagilardan iborat:
• - soliqlarni iqtisodiy mohiyati va ahamiyatini o‘rganish;
• - soliq siyosatining yo‘nalishlarini o‘rganish;
• - O‘zbekiston Respublikasida amalda bo‘lgan soliqlar tarkibi va ularni amal qilish tartibini o‘rganish;
• - mamlakatimiz soliq tizimini xorijiy mamlakatlar soliq tizimi bilan taqqoslash orqali uni takomillashtirish yo‘llarini o‘rganish va boshqalar.

• Soliq tushunchasi

• Soliq deganda Soliq Kodeksida belgilangan, O’zbekiston Respublikasining Davlat byudjetiga yoki davlat maqsadli jamg’armasiga to’lanadigan majburiy beg’araz to’lov tushuniladi.
• Yig’im deganda byudjet tizimiga Soliq Kodeksida yoki boshqa qonun hujjatlarida belgilangan majburiy to’lov tushuniladi, bu yig’imning to’lanishi uni to’lovchi shaxsga nisbatan vakolatli organ yoki uning mansabdor shaxsi tomonidan yuridik ahamiyatga ega harakatlarni amalga oshirish, shu jumladan unga muayyan huquqlarni yoxud ruxsat etuvchi hujjatlarni berish shartlaridan biri bo’ladi.
• Shaxsning zimmasiga sud tartibida yuklatilgan jarimalar va boshqa to’lovlar, shuningdek qonunda belgilangan hollarda mol-mulkni musodara qilish hamda boshqacha tarzda olib qo’yish soliqlar yoki yig’imlar jumlasiga kirmaydi.

• Soliqlarni belgilari va funktsiyalari

• Soliqlarni quyidagi asosiy belgilari mavjud:
• 1) Soliqlarning majburiyligi
• 2) Soliqlarning ekvivalentsizligi
• Soliqlarni funktsiyalari:
• 1) Fiskal;
• 2) Tartibga solish
• 3) Rag’batlantirish
• 4) Nazorat

• Soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning elementlari

• Soliq yoki boshqa majburiy to’lov soliq to’g’risidagi qonun hujjatlarida soliq to’lovchilar, shuningdek ushbu soliq yoki boshqa majburiy to’lovni hisoblab chiqarish va to’lash uchun zarur elementlar belgilab qo’yilgan taqdirdagina belgilangan deb hisoblanadi.
• Soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning elementlari quyidagilardir:
• - soliq solish ob’ekti;
• - soliq bazasi;
• - soliq stavkasi;
• - soliq davri;
• - soliqni hisoblab chiqarish tartibi;
• - soliq hisobotini taqdim etish tartibi;
• - soliqni to’lash tartibi.

• Soliqlarning va yig’imlarning turlari

• O’zbekiston Respublikasi hududida quyidagi soliqlar belgilanadi:
• 1) qo’shilgan qiymat solig’i;
• 2) aktsiz solig’i;
• 3) foyda solig’i;
• 4) jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i;
• 5) er qa’ridan foydalanganlik uchun soliq;
• 6) suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq;
• 7) mol-mulk solig’i;
• 8) er solig’i;
• 9) ijtimoiy soliq.

• Maxsus soliq rejimlari

• Soliq to’lovchilarning ayrim toifalari uchun O’zbekiston Respublikasi hududida quyidagi maxsus soliq rejimlari belgilanadi:
• 1) aylanmadan olinadigan soliq;
• 2) mahsulot taqsimotiga oid bitimlar ishtirokchilariga soliq solishning alohida tartibi;
• 3) maxsus iqtisodiy zonalar ishtirokchilariga va ayrim toifadagi soliq to’lovchilarga soliq solishning alohida tartibi.