1 мавзу. Социология фан сифатида. Режа

Социологиянинг соҳавий структураси. Социология кўплаб тадқиқот соҳаларига – социологларнинг қизиқиш соҳаларига, масалан, ўсмирлар орасидаги жиноятчиликни ўрганишга бўлинишади. Социологиянинг конкрет муаммосига муайян ижтимоий истиқбол позициясидан қаралганида соҳа ҳосил бўлади, масалан, интеракционизм соҳаси. Социологиянинг соҳавий матрицаси деганда социологиянинг тармоқли йўналишлари, социологик билимлар дифференциацияси жараёнида ажралиб чиққан ва ҳозирги кунда кўп тармоқли мураккаб тизимдан иборат бўлган мавзуга оид соҳалар ва доираларнинг йиғиндиси тушунилади. Масалан, социология доирасида ХХ асрда меҳнат социологияси ва шаҳар социологияси, маданият социологияси ва дин социологияси каби тармоқлар ажралиб чиқди. Янги соҳаларнинг вужудга келишини умумий назария бошқарса яхши бўларди, аммо социологияда бундай умумий қабул қилинган назария йўқ. Соҳаларни таснифлаш борасидаги биринчи уриниш О.Контга тегишли. У социологияни «ижтимоий статика» ва «ижтимоий динамика» га ажратади. Ушбу тасниф узоқ вақт амал қилиб келди. Ундан Э.Спенсер ва Лестер Ф. Уорд (1883) фойдаланишган.
Ихтисослаштириш жараёни билимнинг ички структурасини мураккаблаштиришга олиб келди. Ҳар бир мутахассислик ўз ичида бир қатор кичик мутахассисликларга ажралди. Хусусан, ижтимоий структура (жамият морфологияси) ичида ижтимоий стратификация ва ижтимоий мобиллик бўйича ихтисослашув юзага келди. Ижтимоий институтларга ихтисослашган янги соҳалар: иқтисодиёт ва жамият, сиёсий социология, саноат социологияси, таълим, дин, тиббиёт, қонун, бўш вақт ва спорт, илм-фан, маданият, оммавий коммуникациялар ва жамоатчилик фикри социологиялари пайдо бўлди. Бугунги кунда маданият социологияси доирасида кино социологияси, театр социологияси, оммавий маданият социологияси, мутоала социологияси ва бошқа йўналишлар мустақил равишда мавжуд. Иқтисодий социология доирасида меҳнат социологиясини, бандлик ва ишсизлик социологиясини, бозор социологиясини, банклар социологиясини, менежмент социологиясини, ташкилотлар социологиясини ва бошқаларни ажратиш мумкин.
Социологиянинг соҳавий матрицаси қуйидаги бошланғич элементлардан иборат: