1-mavzu. “Sivilizatsiya” tushunchasi. Uning ta’rifi va o’ziga xos sifatlari Asosiy savollar

2-savol bayoni:

A.Toynbi, K.Yaspers va boshqalarning fikricha, Rossiya sivilizatsiyasi G’arbiy Yevropa sivilizatsiyasi qatorida turadi. Ilk bor Rus sivilizatsiyasi xususida so’z yuritgan rus olimi N.Ya.Danilevskiy o’zining “Rossiya va Yevropa” (1869) asarida chirib borayotgan G’arb sivilizatsiyasidan farqli ravishda kelajakka ega bo’lgan “slavyan madaniy tipi” ga ta’rif bergan.

Ko’pchilik olimlarning fikricha, Rossiya sivilizatsiyasi yunon-rim divilizatsiyasining bir tarmog’i hisoblanadi. Shuningdek, Rossiya sivilizatsiyasi uchun vizantiyaliklarning roli salmoqlidir.

Qadimgi Rus sivilizatsiyasi VII-IX asrlarda shakllandi. Osiyo va Yevropa chegaralarida vujudga kelgan Rus sivilizatsiyasi G’arb va Sharq qirralarini o’zida mujassamlab, o’ziga xos Evroosiyo sivilizatsiyasiga aylandi.

Ba’zi olimlar qadimgi Rus sivilizatsiyasining vujudga kelishini VI asrda sharqiy slavyanlarda ilk davlat birlashmalarining vujudga kelishidan, boshqa bir guruh olimlar IX asrda davlatning vujudga kelishidan, ayrimlar 988 yilda Rusning cho’qintirilishidan boshlashadi.

O’troq rus qabilalari asosida shakllangan va turli davrlarda turlicha nomlangan davlatda rivojlangan Rus sivilizatsiyasi quyidagi bosqichlarni bosib o’tgan: ibtidoiy urug’chilik tuzumi (Kichik Rus, Rus yerlari, IX asrga qadar), feodalizm (Rus yerlari, Buyuk Rus, Russiya, Rossiya imperiyasi, IX asr o’rtalaridan – XIX asr boshigacha), kapitalizm (Rossiya, Rossiya imperiyasi, XIX – XX asr boshlari), sotsializm (Sovet Ittifoqi, XX asr boshlari – XX asr oxirlari) va nihoyat XX asr oxiridan Rossiya Federatsiyasi.

Rus tsivilizaiyasi o’ziga xos tabiiy-geografik omil asosida tarkib topgan. To’rtta dengiz (Oq, Boltiq, Qora, Kaspiy), uchta tog’ (Karpat, Kavkaz, Ural) bilan o’ralgan Sharqiy Yevropa tekisligi ming yillar avval sovuq iqlimga ega bo’lib, o’rmonlar bilan qoplangan bo’lgan. Undan janubda boshlanadigan o’rmon-dasht zonasi dehqonchilik qilish uchun qulay.

Sharqiy Yevropa daryolari savdo yo’li sifatida ham ahamiyatga ega bo’lgan. 6 asrdan tarixshunoslikda “Varyaglardan yunonlarga boruvchi yo’l” nomi bilan mashhur bo’lgan suv yo’li ma’lum. Boltiq dengizidan boshlanib, daryo va ko’llar orqali Qora dengizga boruvchi bu yo’l sharqiy slavyanlarga yunon koloniyalari va ular orqali Vizantiya sivilizatsiyasi bilan aloqada bo’lish bilan imkoniyatini bergan. “Varyaglardan forslarga” olib boruvchi yana bir yo’l tufayli esa Volga bo’ylab Kaspiy dengiziga chiqish, volga bulg’orlari va Xazar hoqonligi orqali Eron bilan aloqa bog’lash mumkin bo’lgan.

Rus sivilizatsiyasi taraqqiyotida diniy omil ham muhim rol o’ynagan. Xristianlikning qabul qilinishi Svyatoslavichlar knyazlar sulolasi hukmronligining mustahkamlanishiga, Kiev Rusi davlatining Yevropa davlatlari qatoriga qo’shilishiga, uning xalqaro mavqeining mustahkamlanishiga olib keldi.