|
Мамлакат халқ хўжалиги ва жамият ҳаётида ҳизмат кўрсатиш соҳаларининг ўрни.
Хизматлар соҳасини аҳолини ривожланиши ва ҳаёт фаолияти учун зарурий барча хизматлар мажмуини таъминлаш каби функцияларни бирлаштирвчи тизим сифатида қараш мумкин, ушбу тизим бўғинларидан ҳар бири бошқасини тўлдиради. Хизматлар соҳасининг ижтимоий аҳамияти, энг аввало, унинг аҳоли ривожланиши ва ҳаёт фаолиятини таъминлаш, унинг турмуш даражасини ошириш, шахснинг уйғун ривожланишига шароит яратишдан иборат.
Жамиятнинг асосий ижтимоий вазифаларининг барчаси хизматлар соҳасини жадал ривожлантириш, унинг тармоқ ва ҳудудий таркибини такомиллаштиришни талаб этади. Бу аҳолининг яшаш ва меҳнат шароитларини янада яхшилаш, жамиятда ижтимоий адолат тамойилларини тўлароқ амалга ошириш, турли ижтимоий гуруҳлар, мамлакат турли районлари аҳолисининг турмуш даражасини юксалтириш, шаҳар ва қишлоқлар орасидаги сезиларли тафовутларни бартараф этиш элементларидан бири хисобланади.
Бу каби ижтимоий вазифаларни, ҳал этишда шу нарса муҳимки, ижтимоий хизмат кўрсатиш даражаси билан аҳолининг вақт бюджети чамбарчас боғлиқдир. Савдо, умумий овқатланиш, маиший хизматлар, йўловчи транспорти каби тармоқлар яхши ишлаган ҳолатда ишчиларнинг маиший эҳтиёжларга сарфлайдиган вақтларини сезиларли қисқартириш ва шунга мос равишда уларнинг бўш вақтлари фондини ошириш имконини беради. Мутахассилар кишиларнинг бўш вақтини "жамиятнинг ҳақиқий бойлиги" сифатида қарайдилар. Ижтимоий хизматлар фақатгина бўш вақтни кўпайтириб қолмасдан, балки ундан тўлиқ фойдаланиш (маданий-маърифий хизматлар турларини ижтимоий тарбия ва спорт, туризм ва ҳоказолар барча турларини ривожлантириш эвазига) имконини беради.
Уй хўжалигидаги вақт сарфига турли йўналишдаги омиллар таъсир кўрсатади. Бир томондан, турар-жойлардаги қулайликлар даражаси ошиб бормоқда (аҳолининг асосий қисмини ёқилғи тайёрлаш ва уйларни иситиш, сув ташиш ва хоказолардан озод қилади), уй меҳнатининг техник юкланганлиги ошмоқда, аҳолига кўрсатилаётган хизматлар миқдори кўпаймоқда ва уларнинг сифати тобора яхшиланмоқда (бу ўз-ўзига хизмат кўрсатиш ҳиссини камайтиради). Бошқа томондан, оилаларнинг (катта мураккаб, 3-4 авлодли оилаларнинг камайиши ҳамда кичик ва оддий, бир ва икки авлодли оилаларнинг кўпайиши), моддий эҳтиёжларнинг ўсиши (озиқ-овқатлар таркиби, комфортга талабларнинг ошиши), узоқ муддат фойдаланиладиган буюмлар билан таъминланишнинг ошиши (яъни таъмирталаб буюмлар сонининг ошиши ҳам), турар-жой майдонларининг кўпайиши уй хўжалигига вақт сарфини оширишни келтириб чиқаради. Натижада умумий вақт сарфини жуда секин камаяди. Аёлларда овқат тайёрлаш ва уй ишларига, яъни айнан хизмат кўрсатиш соҳалари етарлича ривожланган шароитда уларга кетадиган вақтни анча камайтириш мумкин бўлган (умумий овқатланиш, ярим тайёр маҳсулотлар савдоси, турар-жойлар таъмири ва йиғиштириш хизматлари ва хоказолар). Кўриниб турибдики, хизмат кўрсатиш соҳаларининг ривожланиш хусусияти ва даражаси маълум даражада аҳолининг турмуш тарзини белгилаб берувчи ҳаётининг муҳим шартидир. Чунки хизматлар соҳасининг ривожланиш турлича турмуш тарзи кўпайишига олиб келади. Масалан, қишлоқ жойларда турмуш шароити шаҳардагига қараганда оғирроқ, инсон хулқ-атворини табақалаштиради: кўпчилик қишлоқ аҳолиси ўз индивидуал ҳислатларига қарамай, ёқилғи тайёрлаш, сув ташиш, уйни таъмирлаш, шахсий томорқа хўжалигини юритиш кабиларга мажбур бўлади. Кўпчилик шаҳарликларда эса бундай зарурият йўқ, умуман улар кенг имкониятларга эга, масалан уйда ёки қисман умумий овқатланиш жойларида овқатланиш, кийим-кечакларини ўзи ювиш ёки кирхонага бериш ва хоказолар хизматлар тури қанча кўп ва уларни сифати қанча юқори бўлса, инсонда танлов имконияти шунчалик кўп бўлади.
Хизмат кўрсатиш соҳасининг иқтисодий аҳамияти шу билан белгиланадики, унинг хизматисиз моддий ишлаб чиқаришнинг ҳар қандай тармоғи ишчиларининг ишлаб чиқариш меҳнати самараси ҳам бўлмас эди. У ишчи кучи ва бутун аҳолининг, яъни янги ишчилар авлодининг такрор барпо бўлишида катнашади, бу айниқса, уй-жой хизмати, савдо ва умумий овқатланиш, болаларни тарбиялаш ва таълим бериш, тиббий хизмат каби тармоқларда кўринади.
Хизматларнинг ривожланиш даражаси яъни улар турларининг тўлиқлиги, сифати ва арзонлиги моддий ишлаб чиқаришда банд бўлганларнинг, яъни мамлакат миллий даромади ва миллий бойлигини яратувчиларнинг меҳнат унумдорлигига бевосита таъсир кўрсатади. Ишчи ва унинг оиласи аҳволи, иш жойигача қанча вақт, жисмоний ва руҳий куч сарфлаши, шундан кейин унинг қанчалик мароқли дам олиши, ўз вақтида овқатланиши кабиларга унинг меҳнат унумдорлиги боғлиқдир. Соғлиқни сақлаш каби тармоқнинг иқтисодий самарадорлиги яққол сезиларлидир. Масалан, даволаш самарадорлигини ошириш, касалликларни ўз вақтида профилактика қилиш, гигиена қоидаларига риоя этиш, жисмоний маданиятни ривожлантириш натижасида касалланишни атиги 10% га камайтириш йилига каттта миқдордаги маблағларни тежаш имконини беради.
Хизматлар соҳаси меҳнат ресурсларини талаб этиш билан бир вақтда боласи бўлган кўплаб аёлларни ишлаб чиқаришга жалб этишга имконият яратади (хусусан мактабгача болалар муассасалари орқали аҳолига хизмат кўрсатилганда).
Do'stlaringiz bilan baham: |
