1-mavzu. Raqamli iqtisodiyot xo’jalik tizimi va iqtisodiy fan sifatida

1.5. Raqamli iqtisodiyot va iqtisodiy o’sish.

Buyumlar interneti, robototexnika, blokcheyn texnologiyalari va virtual reallikka investitsiyalarning o'sishi ishlab chiqarishni sanoat jihatidan qayta qurish, transmilliy korxonalarni shakllantirishda muhim rol o'ynaydi va bu global iqtisodiyotga bevosita ta'sir qiladi.

Raqamli iqtisodiyot texnologiyalarining rivojlanishi va yoyilishi global iqtisodiy tizimning o'zgarishiga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatadi: tovar va xizmatlar ishlab chiqarishga, mehnat resurslaridan foydalanishga, inson va moddiy kapitalga investitsiyalarga, to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar oqimiga, texnologiyalarning rivojlanishi va bir davlatdan boshqasiga yoyilishiga, sanoat innovatsiyalariga bevosita ta'sir qiladi. Bularning barchasi oxir-oqibat ishlab chiqarish samaradorligi, mehnat unumdorligi, raqobatbardoshlik va pirovardida iqtisodiy o'sishga bevosita ta'sir qiladi - ayrim xo'jalik yurituvchi sub'ektlardan tortib mamlakatlar va mintaqalargacha.

McKinsey tadqiqotlariga ko'ra, iqtisodiyotni raqamlashtirish, uning samaradorligi va raqobatbardoshligini oshirish uchun har qanday texnologik innovatsiyalarni yaratishga qaraganda ancha kuchli vosita bo'lishi mumkin. Ularning hisob-kitoblariga ko'ra, Xitoyda 2025 yilga kelib YaIMning 22% gacha, AQShda 10% gacha ko'tarilishi raqamli texnologiyalar hisobiga bo'lishi mumkin.

Accenture Strategy tahlilchilari Oksford olimlari bilan hamkorlikda raqamli ko'nikmalarni joriy qilish va rivojlantirish, shuningdek meyoriy-huquqiy bazaning joriy etilish darajasini olchanadigan 50 dan ortiq ko'rsatkichlarni qamrab olgan raqamli zichlik indeksini ishlab chiqdi.

Raqamli zichlik indeksining 10 punktga oshishi bilan ifodalangan raqamli texnologiyalarni qo'llashning o'sishi, etakchi iqtisodiyotli mamlakatlar yalpi ichki mahsulotining 2020 yilga kelib bazaviy prognozga taqqoslaganda va raqamli transformatsiyani hisobga olmaganda qo'shimcha 2,3 foizga o'sishi mumkinligini hisobladilar. Ularning hisob-kitoblariga ko'ra, Xitoy o'z yalpi ichki mahsulotini qo'shimcha 418 milliard dollarga, AQSh 365 milliard dollarga va Yaponiyani 114 milliard dollarga ko'paytirishi mumkin. Bu o'sish sur'atlarining faqatgina raqamli transformatsiya omili ta'minlaydigan qismi xolos.

Huawei tomonidan e'lon qilingan global ulanish indeksi bo'yicha tadqiqotlar ham AKT investitsiyalari va YaIM o'sishi o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlikni aniqladi. Aholi jon boshiga YaIM bo'yicha dunyodagi etakchi o'nlikka Shveytsariya (2-o'rin), Norvegiya (3-o'rin), AQSh (8-o'rin), Daniya (9-o'rin) va Singapur (10-o'rin) kiradi va ushbu mamlakatlar global ulanish indeksi bo'yicha eng yuqori reytingga ega: mos ravishda 4, 9, 1, 7 va 2 o'rinlar. Tabiiy resurslar taqchilligini engish uchun sanab o'tilgan mamlakatlar raqamli texnologiyalarga e'tibor qaratmoqdalar. Uglevodorodlarni sotishdan aholi jon boshiga daromadlari yuqori bo'lgan davlatlar (masalan, BAA, Saudiya Arabistoni) raqamli transformatsiyalar bo'yicha ortda qolmoqda, Huawei indeksida mos ravishda 23 va 41 o'rinlarni egallab turibdi.

2018 yilgi hisobotda ta'kidlanganidek, agar barcha davlatlar AKT infratuzilmasiga sarmoyalarini har yili 8 foizga ko'paytirsa, 2025 yilga kelib bu 23 trillion dollarga teng yangi iqtisodiy potentsialni yaratadi. AKT infratuzilmasiga kapitalquyilmalarni har yili ko’paytirish boshqa sohalarda o’sishga olib kelishi mumkin: bugungi kunda AKT infratuzilmasiga kiritilgan har bir qo'shimcha dollar 2025 yilda 20 dollarni tashkil qilishi mumkin, bu esa boshqa investitsiyalar shaklidan 6,7 baravar ko'pdir.

Huawei va Oxford Economics tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, indeksning 1 foiz darajaga o'sishi raqobatbardoshlikni 2,1 foizga o'sishi, milliy innovatsiyalarning 2,2 foizga o'sishi va samaradorlikning 2,3 foizga o'sishi bilan tengdir. Shunday qilib, global ulanish indeksi indeksining o’sishi iqtisodiy rivojlanish bilan bevosita bog'liqdir.