1-Mavzu: “Qishloq xoʻjaligida kooperatsiya” fanining predmeti, maqsadi va o'rganish usullari. Reja

1-Mavzu: “Qishloq xoʻjaligida kooperatsiya” fanining predmeti, maqsadi va o'rganish usullari.
Reja:

1. 
   “Qishloq xoʻjaligida kooperatsiya” fanining predmeti, maqsadi
   
2. 
   Qishloq xoʻjaligida kooperatsiya haqida umumiy ma’lumot
   

“Qishloq xoʻjaligida kooperatsiya” fanining maqsadi Talabalarda qishloq xoʻjaligi sohasida kooperatsiyaviy munosabatlarni shakllanlirish va rivojlantirish boʻyicha bir tizimga solingan bilim va koʻnikmalarni shakllantirishdan iborat.

“Qishloq xoʻjaligida kooperatsiya” fanining vazifasi Talabalarga qishloq xoʻjaligida kooperatsiyaviy munosabatlarning asosiy jihatlari, agrar sohada kooperativlar faoliyatini tahlil etish, qishloq xoʻjaligi kooperatsiyasi sohasida jahon mamlakatlari erishgan yutuqlarni O'zbekistonda qoʻllashi uchun zarur bo'ladigan tayanch bilimlami berish.
Hop Kooperatsiya o’zi nima? U Qanday shakillangan?
Kooperatsiya fuqarolarning tijorat va notijorat faoliyatini tashkil etish usullaridan biridir. Hamkorlik nazariyasi asoschilari sifatida Uilyam King, Sen-Simon, Robert Ouen, Charlz Furye, Lui Blanni hisoblanadi. Ular "kooperatsiyaning iqtisodiy afzalliklarini iqtisodiy shakl sifatida talqin qildilar va uni kapitalistik raqobat olamining qarama-qarshiliklari va kamchiliklaridan holi kelajak tashkiloti deb atashadi".
19-asr boshlarida Robert Ouen bu atamani birinchi marta ishlatadi hamda "kooperatsiya" va hamkorlikning asosiy tamoyillarini ishlab chiqadi: ixtiyoriy a'zolik, tenglik, o'zini o'zi boshqarishga saylangan rahbar
Uilyam King «hamma narsaning zamirida mehnat yotadi», deb hisoblagan. Kooperatsiya asosida mehnat birlashishi va taqsimlanishi kerak deydi va u “Hamkorlikning ijtimoiy-iqtisodiy asosi mehnatni shu ishni bajarayotganlar manfaatlaridan kelib chiqib tashkil etishdir” deb o’ylaydi
M. I. Tugan-Baranovskiyning fikricha, «kooperatsiya iqtisodiy hodisa emas, balki kapitalizmga qarshi qat'iy kurash yo'li, ishchilarni kooperativlarga birlashtirish orqali ijtimoiy harakat turidir». M.I.Tugan-Baranovskiy oʻzining “Koopertasiyaning ijtimoiy asoslari” asarida kooperativ deganda “bir necha ixtiyoriy birlashgan shaxslardan tashkil topgan shunday xoʻjalik korxonasi, deb taʼriflagan boʻlib, u sarflangan kapitaldan katta foyda olishni emas, balki koʻpaytirishni maqsad qilgan. Iqtisodiyotni umumiy boshqarish, uning a'zolarining mehnat daromadlari yoki ularning iste'mol ehtiyojlarini qondirish uchun xarajatlarini qisqartirish"
K. Marks va F. Engels kooperatsiyani «bir ishlab chiqarish jarayonida yoki turli, lekin bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan mehnat jarayonlarida ko‘pchilik birgalikda ishtirok etadigan ijtimoiy mehnatni tashkil etish shakli» deb tushunishgan.
Katta iqtisodiy lug‘atda kooperatsiya (lotincha cooperatio — hamkorlik) quyidagicha izohlanadi: 1) ishlab chiqarishni taqsimlash, tijorat kooperatsiyasi, o‘zaro hamkorlik asosida ikki yoki undan ortiq davlatlarning xorijiy sheriklari ishtirokida qo‘shma yoki o‘zaro kelishilgan ishlab chiqarishni tashkil etishning universal shakli. risklarni kafolatlash, investitsiyalar va ishlab chiqarish sirlarini umumiy himoya qilish; 2) jamoaviy tadbirkorlikka ixtiyoriy a'zolik asosidagi jismoniy shaxslar birlashmasi
Shunday qilib, kooperatsiya deganda odamlarning - dehqonlarning, ishchilarning, xizmatchilarning, kichik ishlab chiqaruvchilar va mulkdorlarning faoliyatning turli sohalarida ma'lum umumiy maqsadlarga erishish uchun ixtiyoriy birlashmasi (yoki birlashmalar yig'indisi) tushunilishi kerak.
Kooperatsiya faoliyatining ustuvor yo'nalishlaridan biri va qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishidagi iqtisodiy munosabatlarning eng muhim tashkiliy-huquqiy shakllaridan biri qishloq xo'jaligi kooperatsiyasi hisoblanadi.
Qishloq xo‘jaligi kooperatsiyasi qishloq xo‘jaligi tarmog‘ining rivojlanishi va samarali faoliyat yuritishiga xizmat qiluvchi asosiy elementlardan biri bo‘lib, butun dunyo bo‘ylab ishlab chiqaruvchilarga o‘zgaruvchan iqtisodiy sharoitlarga muvaffaqiyatli moslashish imkonini beruvchi ishlab chiqarishning tashkiliy shakllaridan biridir. A. V. Chayanov o‘z asarlarida qishloq xo‘jaligi kooperatsiyasi g‘oyasiga katta e’tibor bergan. Uning fikricha, kooperativ "dehqon xo'jaligining juda mukammal tashkiliy variantidir, bu kichik tovar ishlab chiqaruvchiga o'zining individualligini buzmasdan, unda katta ishlab chiqarish shakli kichikdan shubhasiz afzalliklarga ega va ularni qo'shnilari bilan birgalikda ushbu yirik shakl darajasida tashkil qiladi ... Uning fikricha, “Qishloq xo‘jaligi kooperatsiyasining mohiyati qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilarining ongli ravishda ixtiyoriy birlashmasi, ularning maqsad va intilishlari, mehnat, moddiy va moliyaviy resurslari hamda belgilangan vazifalarni hal etish uchun keyingi hamkorlik qilishdan iborat”.
Z. N. Kozenko “Qishloq xo‘jaligi kooperatsiyasi yirik kompleks tuzilma bo‘lib, uni tizim (murakkab yaxlitlikni tashkil etuvchi qismlar majmui) sifatida ko‘rib chiqish mumkin, deb hisoblaydi. U ko'plab sohalarga tegishli hodisalarni o'z ichiga oladi: qishloq xo'jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish, ularni sotish, qayta ishlash, saqlash; infratuzilma, ekologik sotsiologik, psixologik jihatlarni qamrab oladi.
Qishloq xoʻjaligi kooperativi qishloq xoʻjaligi ishlab chiqaruvchilari va (yoki) shaxsiy yordamchi xoʻjaliklarini yurituvchi fuqarolar tomonidan moddiy va boshqa ehtiyojlarni qondirish maqsadida oʻzlarining mulkiy ulush badallarini birlashtirish asosida birgalikda ishlab chiqarish yoki boshqa xoʻjalik faoliyati uchun ixtiyoriy kooperativ a'zolari asosida tashkil etilgan tashkilotdir.
Huquqiy nuqtai nazardan qishloq xo‘jaligi kooperatsiyasini aniq xo‘jalik yurituvchi subyektlar – qishloq xo‘jaligi kooperativlari yig‘indisi sifatida ko‘rish mumkin. Kooperativlarning namoyon bo'lish shakllari xilma-xildir. Kooperativlar ham tijorat maqsadlarida (ishlab chiqarish kooperativlari), ham a'zolarining ehtiyojlarini birgalikda qondirish, umumiy muammolarini hal qilish (iste'mol kooperativlari) uchun tuzilishi mumkin (1.1-rasm).
Qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarish kooperativi fuqarolar tomonidan qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish, qayta ishlash va sotish boʻyicha birgalikdagi faoliyatni amalga oshirish, shuningdek, kooperativ aʼzolarining shaxsiy mehnat ishtiroki asosida qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa faoliyatni amalga oshirish uchun tuzilgan qishloq xoʻjaligi kooperatividir.
Ishlab chiqarish kooperativi tijorat tashkilotidir. Qishloq xoʻjaligi arteli (kolxoz), baliqchilik (kolxoz) va kooperativ xoʻjaligi shuningdek amaldagi qonun hujjatlari talablariga muvofiq tuzilgan boshqa kooperativlar ishlab chiqarish kooperativlarining turlari hisoblanadi.
Qishloq xoʻjaligi yoki baliqchilik arteli (kolxoz) — qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini, shu jumladan baliq mahsulotlarini ishlab chiqarish, qayta ishlash, sotish boʻyicha hamkorlikda faoliyat yuritish, shuningdek qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa faoliyat uchun mulkiy ulushlarni pul mablag'lari, yer uchastkalari, yer va mulk ulushlari va fuqarolarning boshqa mol-mulki shaklidagi badallar va ularni kooperativning pay fondiga ixtiyoriy ravishda birlashtirish yo'li bilan fuqarolar tomonidan ixtiyoriy aʼzolik asosida tashkil etilgan qishloq xoʻjaligi kooperatividir. Qishloq xoʻjaligi va baliqchilik artellari (kolxozlari) aʼzolari uchun ularning faoliyatida shaxsiy mehnat ishtiroki majburiy boʻlib, ularning aʼzolari bajaradigan vazifalaridan qatʼi nazar, qishloq xoʻjaligi ishlab chiqaruvchilari hisoblanadilar.