1-мавзу. Психология фанининг предмети ва ривожланиш тарихи Асосий саволлар

Иккинчи савол бўйича назорат топшириқлари:
1. Психологик билиш жараёнларини тавсифланг?
2. Психиканинг шаклларини санаб беринг?
3. Психиканинг ҳолатларни тушунтиринг?
4. Психиканинг ҳодисаларини таърифлаб беринг?
5. Психиканинг хислатлари, фазилатлари, сифатлари, хоссаларини бир-биридан ажратинг?
Учинчи савол бўйича дарснинг мақсади: Умумий психология фанининг вужудга келишини тушунтириб бериш, уни ҳар бир талабанинг ўзлаштириб олишига эришиш. Умумий психология фанининг вужудга келишида ҳисса қўшган файласуфларнинг талимотларини ўрганиш ва қиёсий солиштириш. Умумий психология фанининг моҳиятни ёритиш. Талабаларда Умумий психология фанининг вужудга келишини ўрганишга қизиқиш уйғотиш.


Идентив ўқув мақсадлари.
1.Умумий психология фанининг вужудга келишини тушунтириб беради.
2.Умумий психология фанининг вужудга келишида ҳисса қўшган файласуфларнинг талимотларини ўрганади ва қиёсий солиштиради.
3.Умумий психология фанининг моҳиятини ёритади.
4. Талабаларда Умумий психология фанининг вужудга келишини ўрганишга қизиқиш уйғотади.


3. савол баёни
Инсониятнинг ижтимоий-тарихий тараққиёти давомида қадимги одамлар табиий ҳамда ижтимоий эҳтиёжларидан келиб чиққан ҳолда ибтидоий жамоа аъзоларининг психологик хусусиятларини аниқлаш, улардан шахслараро муносабатларда оқилона фойдаланиш, ўзининг хатти-ҳаракати, шахсий фаолияти ва муомалага киришишида уларни ҳисобга олишга интилиб яшаб келганлар. Кўп минг йиллик ижтимоий ҳаёт тажрибаларига асосланган равишда одамлар шахснинг индивидуал (лотинча индивидуум алоҳида, яккаҳол одам) хусусиятларини жон билан боғлашга ва унинг таъсири билан изоҳлашга ҳаракат қилишган. Қадимги одамларнинг тасаввурларига қараганда, инсон танасида жон жойлашган бўлиб, у шахсга оид хусусиятлар, хислатларни вужудга келтириш имкониятига эга емиш. Қадимги аждодларимизнинг «жон» тўғрисидаги тасаввурлари натижасида анимизм (лотинча анима «жон» деган) таълимот инсоният томонидан кашф қилинади. Ибтидоий халқларнинг тасаввурларида руҳ инсоннинг танаси билан узвий боғлиқ ҳолда ҳукм суради, гўёки яшайди. Шунинг учун ижтимоий ҳодисалар, ҳатто онг, шунингдек, реал воқеликлар (ўлим, уйқу, бехуш бўлиш, бетоблик) кабиларни содда тарздаги моддийлик (мавжудлик) нуқтаи назаридан талқин қилишга уринганлар. Содда тафаккур шакллари билан қуролланган қадимги одамлар атроф-муҳит тўғрисидаги ранг-баранг ҳолатлар, ҳодисалар моҳиятини илмий жиҳатдан далиллаш имкониятига эга бўлмаганлиги сабабли идрок қилинган нарсани унинг ҳақиқий моҳияти тарзида акс эттиришган.
Қадимги инсонлар табиатнинг қудрати (куч-қуввати) олдидаги заифлиги туфайли якка шахс ҳам, жамоа ҳам руҳга итоаткор тарзида тасаввур этилиши натижасида дин, ибодат тушунчалари пайдо бўлади.
Афлотун психологияда дуализм (лотинча дуалис икки мустақил маъно билдиради) таълимотида руҳий оламни, тана билан психикани иккита мустақил нарса деб изоҳлайди.
Афлотуннинг шогирди Арасту (эрамиздан олдинги 384-322 йиллар) ўзининг таълимотида психологияни табиий-илмий асосга қуриб, уни биология ва тиббиёт билан боғлаб тушунтиришга эришган. Арастунинг «Жон» тўғрисидаги китоби маълум бир давр учун тараққийпарвар манба вазифасини бажарди. Унда одамларнинг ва ҳайвонларнинг кундалик ҳаётий лаҳзаларини кузатиш орқали яққол воқеликни тасвирлаш, таҳлил қилиш жараёнлари мужассамлаштирилди. Арастунинг таъкидлашича, жон қисмларга бўлинмайди, лекин у фаолиятнинг озиқланиш, ҳис этиш, ҳаракатга келтириш, ақл, идрок каби турларга оид қобилиятларда рўёбга чиқади. Унинг фикрича, сезги билишнинг дастлабки қобилияти, у тасаввур шаклида из қолдириши мумкин.
ХВИИ аср биология ва психология фанлари учун тараққиёт даври бўлди. Хулқ-атворнинг рефлектор (ғайриихтиёрий) табиатга эга эканлиги француз олими Декарт (1596-1650) томонидан кашф этилди. Рефлекс (лотинча рефлехус акс эттириш) организмнинг ташқи таъсирга қонуний равишдаги жавоб реакцияси эканлиги исботланди.
Инглиз олими Гоббс (1588-1679) руҳни мутлақо рад этиб, механик ҳаракатни ягона воқелик деб атади.
Нидерландиялик олим Спиноза (1632-1677) онгни катта кўламга эга бўлган яққол нарса деб тушунтирди. Унинг фикрича онг материядан сира қолишмайдиган воқелик эканлигини таъкидлади.
Рус олими И.М. Сеченовнинг (1829-1905) рефлектор назарияси рўёбга чиқди ва ушбу назария психология фанининг физиологик асослари, механизмлари, бош мия рефлексларининг ўзига хос хусусиятлари табиатини очиб бериш имкониятига эга бўлди.