1-Mavzu: porshenli ichki yonuv dvigatellari. Ichki yonuv dvegatelining tuzilishiga oid nazariy ma’lumotlar

---

1-Mavzu: PORSHENLI ICHKI YONUV DVIGATELLARI. 
1. Ichki yonuv dvegatelining tuzilishiga oid nazariy ma’lumotlar. 
 
XIX asrlarning 70-80-yillarida mexanik ishning asosiy manbai bug’ mashinasi 
hisoblanib, unda bosimi va temperaturasi past bo’lgan bug’ qo’llanilgan. 
Yoqilg’i yonganda hosil bo’lgan yuqori temperaturali gazlar bug’ qozonlariga 
yuborilib, ma’lum bir temperatura va bosimli bug’ olingan. Yoqilg’i issiqligidan 
bun- day usulda foydalanish bug’-kuch qurilmalarining termik f.i.k.ni pasaytirishga 
olib kelgan. Shu sohada jahonning ko’p mamlakatlaridagi olimlarning xarakati 
tufayli yangi dvigatel yaratildi. Bu dvigatelda yoqilg’i yonishidan hosil bo’lgan 
gazlar bevosita mashinaning porsheniga ta’sir qiladi. 
Silindrning porsheni ostida yoqilg’i yondiriladigan mashinalarga ichki yonuv 
dvigatellari deb aytiladi. Bunday dvigatellarni yaratish mumkinligini birinchilardan 
bo’lib Sadi Karno aytgan. 1824 yili Karno o’zining “Olovning xarakatlantiruvchi 
kuchi xaqida mulohazalar” nomli asarida quyidagi fikrlarni keltirgan: “Menimcha 
havoni nasos yordamida siqib, uni yopiq bir idishga o’tkazish lozim, u yerga esa 
qandaydir mexanizm yordamida yoqilg’ini yuborish kerak, keyin gazlarga 
porshenga ta’sir etish imkoniyatini yaratish kerak”. 
Karnoning g’oyalari keyinchalik to’liq royobga chiqdi. 1860 yili fransuz 
mexanigi Lenuar gazda ishlaydigan ichki yonuv dvigatelini yaratdi. Bu mashinada 
ishchi jism dastlab siqilmasligi tufayli uning f.i.k. past bo’ladi. Shu sababli u 
mashina keng tarqalmadi. 1862 yili yana bir fransuz muhandisi Bo-de-Roshe Karno 
g’oyalariga yaqin bo’lgan dvigatelga patent oldi. 1877 yili nemis muhandisi Otto 
Bo-de-Roshe taklif qilgan printsiplariga asosan ishlaydigan benzinli dvigatelni 
qurdi. 
1897 yili nemis muhandisi Dizel kerosinda ishlaydigan yuqori siqish 
darajasiga ega bo’lgan dvigatelni ishlab chiqdi. Bu dvigatelda havo kompressor 
yordamida siqilib silindrga purkalgan. Rus muhandislari ham shu sohada katta ish 
qildilar. 1893 yili Mamin neftda ishlaydigan yuqori bosimli dvigatelini ixtiro qildi. 
1898 yili Peterburgdagi Nobel zavodida neftda ishlaydigan dvigatel qurildi. 1903 

---

yili shu zavodda birinchi marta kemalar uchun og’ir yoqilg’ida ishlaydigan dvigatel 
ishlab chiqarildi. 1904 yili rus muhandisi G.V.Trinkler kompressorsiz dvigatelni 
qurdi. Bu dvigatelda yoqilg’i avvalo o’zgarmas hajmda, keyin esa o’zgarmas 
bosimda yondirildi. Yoqilg’i aralash yonadigan bunday dvigatel xozir ham keng 
qo’llanilmoqda. Shunday qilib 40-50 yil ichida yuqori samaradorlikka ega bo’lgan 
ichki yonuv dvigatellari yaratildi.
Porshenli ichki yonuv dvigatellari halq ho'jaligining ko'pgina sohalarida keng 
qo'llaniladi. Barcha zamonaviy avtomobil va traktorlar asosan porshenli ichki yonuv 
dvigatellari bilan jihozlangan. Bu ichki yonuv dvigatellarining qator afzalliklari 
mavjudligi bildiradi, ularga: 
1) ularda qo'pol qozon qurilmasining yo'qligi va tashqi o'lchamlarining 
kichikligi; 
2) ishga tushirishga doimiy tayyorliligi va dvigatelni ishlamagan vaqtda 
yoqilg'ini sarf bo'lmasligi; 
3) suvni kam iste'mol qilinishi va hokazo; 
Ichki yonuv dvigatellarining kamchiliklari: 
a) qattiq yoqilg'i bilan solishtirilganda suyuq va gazsimon yoqilg'ining 
zahirasini chegaralanganligi; 
b) ishlatib bo'lingan gazlarning issiqligidan foydalanish qiyinligi; 
v) bitta qurilmada yuqori quvvat olish mumkin emasligi va hokazo.