2.1. Психологик тестлаштиришнинг вужудга келиши ва функциялари
Психологик тестлаштириш психологиянинг ўзига хос бир соҳаси сифатида вужудга келган бўлиб, унда мактаб, коллеж, ҳарбий хизматга, кадрларни ишга қабул қилинадиган номзодларни стандартлаштирилган тестлардан фойдаланган ҳолда саралаш имконини берувчи воситаси сифатида хизмат қилади.
2.2.Бугунги кунда психологик тестларни қўллаш 1
Психологик тестларни вазифаси ҳар шароитларда индивид ёки индивидлар ўртасидаги тафовутларни ўлчашга хизмат қилади. Бу борада қўлланилган илк тестлар ақлий тараққиётдан ортда қолиш масалаларига бағишлаб ишлаб чиқилгандир.
Бундай тестларни клиник мақсадларда фойдаланиши хулқ-атворида оғиши бор, хулқдаги ўзгаришлар ва ҳуқуқ бузарликка мойил инсонларни текиришга йўналтирилгандир.
Тестларни жадал ривожланишининг бир йўналиши таълимда вужудга келган бўлиб, ҳар хил таълим муассасаларида болаларнинг иқтидор ва қобилиятига кўра сарала ўқитиш учун мўлжаллаганлиги, таълим жараёнида ўзлаштирмасликни сабабларини аниқлаш, ўрта мактаб ва касб-ҳунар коллеж ўқувчиларининг касб-ҳунар танлаш маслаҳатларини ташкил этишда, касб-ҳунар ва бошқа таълим муассасалари учун саралашларнинг амалга оширилиши таълимда тестларнинг қўллашнинг ўзига хос хусусияти ҳисобланади.
Саноат ва ишлаб чиқаришда персоналларни саралаш ва тақсимлаш психологик тестлаштиришни кенг қўллаш тақдим этилган соҳа саналади. Бошқарувда оддий оператордан тортиб, иш юритувчи ўрнига ходимларни саралаб олишда ўзига хос ўрин тутсада, аммо ёлланиб ишлайдиган, мажбуриятларни тақсимлаш, иш жойи ўзгартириш, лавозимларга кўтариш ёки ишдан бўшатиш билан боғлиқ масалаларни ҳал этишда тестлаштириш фойда бермади. Кўп ҳоллада тестларни самарали қўллаш, асосан юқори малакали ишга қабул қилишда тест натижаларин талқин этиш тўғри тузилган интервью асосида қўшимча маълумотлар олиш орқали таъминланади. Шундай бўлса-да, тестлаштириш персонал билан ишлашнинг муҳим қисмини ташкил этади. Шунга кўра психологик тестлаштириш ҳарбий хизматчиларни саралаш ва тақсимлашда қўлланилади. Бу борада ҳарбий соҳа барча йўналишларини қамраб олган тестлар ишлаб чиқилган.
Психологик маслаҳат соҳасида психологик тестлаштиришни қўллаш инсон ҳаётнинг турли йўналишларида тор йўналишдаги тестлаштиришни доимий равишда жорий этилиб борилаётганлигидан далолат бермоқда. Эмоционал ҳолат ва шахслараро муносабат маслаҳатнинг энг асосий объектига айланди. Тестларни қўллаш ўз навбатида шахснинг ўзини ўзи англаши ва камол топишини баҳолаш воситаси сифатида фойдаланиш ўсиб бормоқда. Кейинги даврларда тест кўрсаткичлардан фойдаланиши индивиднинг қарор қабул қилиши воситаси бўлиб қолди. Санаб ўтилган ҳолатлардан кўриш мумкинки, психологик тестлаштириш кенг кўламдаги амалий масалаларн ҳал этишга хизмат қилади. Бироқ тестлар фундаментал тадқиқотлар ўтказиш учун муҳим восита эканлиги ҳақида фактни инкор этиб бўлмайди. Деярли барча дифференциал психология масалаларини ҳал этишда психологик тестлаштиришдан муҳим восита сифатида фойдаланиш маълумотлар тўплашнинг энг мақбул йўлидир.
Мисол сифатида индивидуал тафовутларнинг табиати, характери ва даражалари ҳақидаги, психологик хусусиятларни ёритиш бўйича, гуруҳий тафовутларни ўлчаш, хулқ-атвордаги ҳар хил таъсирларнинг ўрнини баҳолашдаги биологик ва маданий тадқиқотларни ташкил этишдаги ўрнини келтириб ўтиш мумкин:
психологик тестлаштириш стандартлаштирилган восита сифатида индвиддаги ёш ўзгаришлар, таълим муҳитининг таъсири ва психотерапиянинг таъсир кучи ва социал дастурларни жорий этиш натижаларини ўрганишнинг энг мақбул воситаси саналади.
айрим ҳолларда психологик тестлаштириш бўйича етарлича маълумотларга эга эмаслик оқибатида замонавий психологияда тестларни қўллаш бўйича адекват тушунишнинг имкони йўқолиб қолаётган ҳолатлар ҳам учрайди.
психологик тестларни қўлланиш тарихи унинг вужудга келиш моҳиятини аниқлашга имкон беради ва замонавий психологик тестлаштиришни моҳиятини, қўллаш чегараларини тушунишга хизмат қилади.
