1-mavzu. О‘simlikdagi suv muvozanati reja

 
Tuproq suvlarining qarshi gidrostatik bosimi tuproq suv rejimini kamaytiradi.
 
О‘simliklarning suv potensiali kabi tuproqning suv potensiali ham ikki asosiy unsur osmotik va 
gidrostatik bosimlarga asoslanadi. Tuproqdagi suvning osmotik bosimi (3 bо‘lim) deyarli juda kam 
bо‘lib, unda erigin moddalar miqdorigi qarab, 0.02 MPa gacha bо‘lishi mumkin. Tarkibidagi tuzlar 
miqdoriga qarab tuproqdagi bosim 0.2 MPa yoki undan kichik kо‘rsatkichda bо‘ladi.
 
Tuproq suv rejimining keyingi omili gidrostatik bosimdir. Nam tuproqlarda Rn kо‘rsatkichi nolga 
yaqin bо‘ladi. Tuproqning qurishi natijasida Rn kursatkichi kamayadi ba’zi holatlarda aks kursatkich 
darajasigacha tushib ketishi mumkin. Savol tug‘iladi, tuproqdagi suvning aks bosimi qanday paydo 
bо‘ladi?
 
Biz 3-bо‘limda kapillyarlik hodisasini muhokama qilgan edik. Suv yuqori yuza qovushqoshligiga 
ega bо‘lib, u havo-suv bog‘lanish yueasini minimal darajada ushlab turish xususiyatigi ega. Tuprovning 
qurishi natijasida suv avvalo tuproqning yirik qismlaridan ajralib chiqadi. Adgeziv kuchlar ta’siri ostida 
esa suv tproqning mayda qismlarida ushlab turiladi va tuproq yuzasining katta qismida suv-havo yuzalari 
paydo bо‘ladi.
 
Tuproqdagi suv miqdorining kamayishi natijasida suv tuproqning bо‘shliq qismlarigi tomon 
harakat qiladi. Havo-suv yuzasi esa havo-suv qismlarining о‘zaro bog‘lanishi natijasida hosil bо‘ladi.
 
Ushbu yuza qatlamlar orasidagi suvning aks bosim ta’siri kuchayadi.
 
Uni quyidagi formula yordamida baholash mumkin.
 
Tuproqdagi suvning Rn kо‘rsatkichi suvning havo qatlamidagi yuzasiga bevosita bog‘liq bо‘lib 
quruq tuproqlarda juda kichik kо‘rsatkichda yoki aks kо‘rsatkichda bо‘lishi mumkin. Masalan, suvning 
ushlanish yuzasi (r) 1 mm ga teng bо‘lsa uning aks bosim ta’siri Rn=- 0.15 MPa ga teng bо‘ladi.Ushbu 
kо‘rsatkich havo-suv ta’sir yuzasi loy qatlamining sezilarli mayda qatlamlariga tomon siljishi natijasida -
1MPa dan -2 MPa gacha о‘zgarishi mumkin.