1-mavzu. О‘simlikdagi suv muvozanati reja

 
Hujayra himoya katakchalari kengayishi va turgor bosimning oshishi natijasida ustitsalar 
ochiladi.
 
Tutashtiruvchi hujayralar multisensor gidravlik qopqoqchalar azifasini bajaradi. Atrof-muhit 
omillari ,nur faolligi va sifati, harorat, nisbiy namlik, hujayra ichidagi karbonad angidridining 
konsentratsiyasi tutashtiruvchi hujayralar tomonidan qabul qilinadi va ustitsalar muayyan javob 
reaksiyalari bilan muvofiqlashadi. Agar barg qorong‘uda ushlansa va tо‘satdan yorug‘lik ta’sir ettirilsa, 
bu ta’sir tutashtiruvchi hujayralar tomonidan ochilish signali kabi qabul qilinadi va ustitsalar ochilishini 
yuzaga keltiruvchi qator reaksiyalar sodir bо‘lishini ta’minlaydi.
 
Shu nuqtai nazardan bu jarayonda tutashtiruvchi hujayralarda ionlar yutilishi va metabolik 
о‘zgarishlar yuzaga keladi. Buni 18 bо‘limda kо‘rib chiqamiz. Bu yerda biz tutashtiruvchi hujayralarda

---

ionlar yutilishi, organik molekulalar biosintezi natijasida suv osmotik potensialining (YS) kamayishiga 
e’tibor qaratamiz. Tutashtiruvchi hujayralardagi suv jarayonlari boshqa hujayralardagi kabi amalga 
oshadi. Suv potensiali va suv osmotik bosimining kamayishi natijasida suv tutashtiruvchi hujayralar 
ichiga о‘tadi. Buning natijasida hujayra bosimi oshadi va turgor oshadi. Hujayra devorlarining qayishqoq 
xususiyati tufayli ular turlariga qarab odatiy hajmlaridan 40-100% gacha qadar kengayishi mumkin. 
Hujayra devorlarining differensial kengayishi tufayli, hajning bunday kengaygan vaziyatlarida ham 
ustitsalarning ochilib-yopilishi tо‘liq ta’minlanadi.
 
Suv yо‘qotilishi va karbonad angidridi yutilishi о‘rtasidagi uzviy aloqa transpiratsiya 
koeffitsiyenti bilan о‘lchanadi.
 
Suv yо‘qotilishini kamaytirishda о‘simliklarning samaradorligi fotosintez jarayoni uchun 
karbonad angidridni yutilish samaradorligini oshiradi va transpiratsiyaga munosabat kо‘rsatkichi 
yordamida о‘lchanadi. Bu kо‘rsatkich suv kо‘rsatkichlari kabi о‘simliklar tomonidan yutilgan karbonad 
angidridni fotosintez jarayonlari uchun sarf bо‘lgan qiymatini kо‘rsatadi.
 
Fotosintezning ilk bosqichida uglerodning ilk hosilasi uch uglerodli birikma hisoblanadi (Bu 
jarayon kechuvchi о‘simliklar S3 о‘simliklar deb ataladi). Bu jarayonda har bir mrlekula karbonad 
angidrid uchun 500 molekula suv sarflanadi. YA’ni transpiratsiya jarayoni 1:500 nisbatda boradi. Ba’zida 
transpiratsiya teskari jarayonlari suvning samaradorligi deb ataladi. О‘simliklar transpiratsiya jarayonida 
500 koeffitsiyent bilan suv sarflaar ekan, suvning samaradorligi 1:500 ga ya’ni 0.002 ga teng.