1-Mavzu: Oila psixologiyasi va uning maqsad va vazifalari

---

Maxsus maktabda oila psixologiyasi faniga kirish. Maxsus 
maktabda oila psixologiyasifaning nazariy- metodologik asoslari. 
 
O‘qituvchi: S.Djurayeva 
 
Jizzax 2021 

---

1-Mavzu: Maxsus maktabda oila psixologiyasi faniga kirish. 
Maxsus maktabda oila psixologiyasifaning nazariy- metodologik 
asoslari. 
1. Oilaviy hayot psixologiyasining fanlar tizimida 
tutgan o`rni 
2. Oilaviy psixologiyaning tadqiqot metodlari 
3. Oilaviy munosabatlarni tadqiq etishning nazariy-
metodologik asoslari 

---

Oila psixologiyasi ijtimoiy psixologiyaning bir tarmog`i sifatida 
XX asrning oxirlariga kelib shakllangan. XXI asrga kelib esa uning 
inson 
hayotidagi 
ahamiyati 
va 
jamiyat 
ma'naviyatini 
barqarorlashtirishdagi roli yanada sezila boshladi 
•
Xorij mamlakatlarida oilaviy munosabatlarga qiziqish o`tgan 
asrning boshlarida keskin oshdi. Taniqli tadqiqotchi olimlar 
U.Jyems, Ch.Kuli, U.Tomas, F.Znanetskiy, J.Piaje, Z.Freyd kabilar 
oilaning davrasida ro`y beradigan shaxslararo munosabatlarning 
xarakteriga alohida e'tibor berishib, bir shaxsning boshqa bir shaxs 
ta'sirida qanday qilib, o`z sifatlarini takomillashtirishi, o`zgartirishi, 
tarbiyalanishi kabi qator masalalarni o`rgandilar. Natijada, bu borada 
olib borilajak ilmiy izlanishlarning naqadar muhimligi o`z navbatida 
jamoatchilikning diqqat-e'tiborini tortdi. 

---

Amerikalik sotsiolog R.Xill va boshqalar oila va nikoh muammosini 
o`rganishning sermashaqqat ish ekanligini ta'kidlab, usullarni 
tanlash va respondentlar bilan ishlaganda quyidagi omillarni 
hisobga olish maqsadga muvofiq ekanligi to`g`risida yozgan: 

tadqiqot uchun shunday metodikalarni, izlanish vositalarini topish 
lozimki, toki u bilan ryespondyentlarga murojaat qilinganda, oilaviy 
hayotga ziyon etmasin, tadqiqotchi kyetgach, er-xotin munosabatlari 
buzilmasin; 

tadqiqotda oila a'zolari bevosita qatnashishi hisobga olinsa, ushbu 
jarayon ularning nafaqat o`zaro munosabatlariga, balki psixologik 
holatlari va kayfiyatlariga ham salbiy ta'sir etmasin; 

tadqiqotchi ham tirik inson bo`lgani sababli, uning oilaga kirib 
kelishi, uydagi turmush tarziga, odatlar, o`zaro yaqinlik aloqalariga 
putur yetkazmasin. 

---

Oilaning 4 ta muhim tavsifi kelib chiqadi: 
•
Oila – jamiyatning bo`g`ini (kichik ijtimoiy 
guruh); 
•
Oila – shaxsiy yashash tarzini tashkil etish shakli; 
•
Oila – er-xotinlarning birlashuvi; 
•
Oila – er-xotinlarning boshqa yaqin qarindosh: 
ota-onalari, aka-ukalari, opa-singillari, momolar 
va bobolar, farzandlar va ularning farzandlari 
bilan 
ko`pqirrali 
munosabatlar 
o`rnatish 
imkoniyati. 

---

Oila a'zolarining hayotiy maqomlari va munosabatlarini quyidagi holatlarda 
tasavvur etish va tahlil etish mumkin:
•
Ichki nazorat – tashqi nazorat; 
•
Egoizm – sotsiotsyentrizm (xudbin yoki sahovatlilik); 
•
Ijtimoiy normalarga bo`ysunuvchan – faqat o`zini 
o`ylaydigan; 
•
Ziddiyat va qarama qarshiliklarga nisbatan murosasozlik – 
ularni rad etish; 
•
O`ziga ishonch – ishonchning yo`qligi. 
•
Yuqoridagilardan kyelib chiqqan holda, oila-nikoh 
munosabatlarini o`rganganda ushbu tamoyillarni nazariy-
metodologik asos sifatida qabul qilish mumkin. 

---

“Gender” atamasi (ijtimoiy jins, madaniyat mahsuli) paydo 
bo`lganiga ko`p bo`lmagan bo`lsada (1975 yil), fanda ilgari ham bir 
qator g`oya va izlanishlar mavjud bo`lib, biz ularni hech ikkilanmay 
psixologiyaning ushbu sohasiga aloqador dyeb bilishimiz mumkin. 
Fan tarixida 5 bosqichni ajratib ko`rsatishimiz mumkin: 
•
1) tegishli g`oyalarning falsafiy nuqtai nazardan ishlab chiqilishi 
(qadimgi davrlardan XIX asr oxirigacha); 
•
2) gender psixologiyasining predmeti va bo`limlarining shakllanishi 
(XIX asr oxiri XX asr boshi); 
•
3) psixoanaliz Z.Freyd nomi bilan bog`liq “Freyd davri” (XX asr boshi – 
1930 yil); 
•
4) yirik eksperemental tadqiqotlarning boshlanishi va ilk nazariyalarning 
paydo bo`lishi (1950–1980 yillar); 
•
5) gender psixologiyasining jadal sur'atda rivojlanishi: eksperemental 
tadqiqotlar, empirik faktlarning nazariy tahlil qilinishi, ma'lum metod va 
metodikalarning adaptatsiyasi va maxsus gender metodikalarning 
yaratilishi (1990 yildan shu davrgacha). 

---

E’tiboringiz uchun raxmat