1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

Кўчмас мулк бозори ҳудудий ва маҳаллий даражада давлат томонидан тартибга солинади.

Товар сифатида кўчмас мулкнинг яна бир муҳим хусусияти унинг ҳаёт циклидир. Ҳаёт цикли –бу кўчмас мулкнинг эксплуатацияга топширилиши (яратилиши) дан то тугатилгунигача бўлган унинг мавжуд бўлиш жараёнларининг якунланган кетма-кетлигидир. Кўчмас мулк объектининг бозор баҳоси унинг ҳаёт циклининг қайси босқичида эканлигига боғлиқ бўлади.
Исталган кўчмас мулк объекти эскиришга мойил бўлади. Эскириш натижасида объектнинг техник ва иқтисодий тавсифлари ёмонлашади, қиймат эса ишлаб чиқарилаётган маҳсулот ёки кўрсатилаётган хизматга қисмлаб ўтиб боради. Ўтказилган қиймат кўчмас мулк соҳасини тарк этади ва объектга киритилган сармояни тиклаш учун ёки бошқа мақсадларда амортизация ажратмалари сифатида йиғилиб боради.
Исталган мулк объекти қийматини баҳолаш - аниқ бозор шароитида, маълум вақт давомида, объект келтирадиган потенциал ва ҳақиқий даромадни ҳисобга олган ҳолда, унинг қийматини пул кўринишини аниқлаш бўйича тартиблашган, мақсадли йўналтирилган жараёнидир.
Шунинг учун мулк, баҳолашга бўлган эҳтиёж ҳуқуқини бегоналаштириш (ҳуқуқлар пакети) да вужудга келади. Мавжуд қонунчилик доирасида хусусий мулкка эгалик қилиш билан боғлиқ ҳуқуқларга эгалик қилиш, фойдаланиш ва тасарруф этиш ҳуқуқлари киради.
Қуйидаги ҳолларда кўчмас мулкни баҳолашга бўлган талаб юзага келиши мумкин:
эгалик ҳуқуқининг бегоналаштирилишида;
товар бозоридаги ҳолатнинг ўзгаришида;
объект мавқеининг ўзгаришига боғлиқ равишда корхона баҳосининг ўсишида.
Шунинг учун баҳолаш объекти бўлиб, қуйидаги ҳолатлардаги кўчмас мулк ҳисобланади:

• 
  мулкнинг сотилиши
  
• 
  кўчмас мулкнинг бир қисмини гаров сифатида қўйиб кредит олиниши – ипотека;
  
•