|
Молиявий ҳолат рейтинги бўйича гуруҳлаш
Молиявий ҳолат рейтинги
|
Гурухдаги корхоналар сони
|
Гурух бўйича молиявий ҳолатнинг ўртача рейтинг баҳоси
|
1.5- 4.5
|
20
|
2.250
|
4.6 - 6.0
|
30
|
3,760
|
6.1 дан юқори
|
12
|
6,230
|
Жами
|
62
|
4.560
|
Занжирли боғланиш усули.
Занжирли боғланиш усулида натижавий кўрсаткичнинг ўзгариши ва унинг ўзгаришига таъсир этувчи омиллартизимли алмаштиришлар орқали ҳисоб қитоб қилинади. Бироқ, таҳлил қилинадиган кўрсаткичларнинг таъсир бирликлари функционал боғлиқликда бўлиши талаб этилади.
Занжирли боғланиш усулида занжирли тизимдан фойдаланилганлиги сабабли унинг номи занжирли усул деб номланган. Бу тартиб натижавий кўрсаткичга ҳар битта омилнинг таъсир даражасини ҳисоблашда ушбу омилнинг янгиланган ифодаси олиниши билан фарқ қилади. Қолган барча таъсир бирликлар ўзгаришсиз қолдирилади ва ҳ.к. УЦшбу омиллар охирги омил таъсирини аниқлашга қадар давом эттирилади.
Занжирли усулни турли ифодаларга нисбатан қўллаш мумкин ва бу уни кўллаш имкониятларини оширади ва универсаллигини таминлайди.
-жадвал
Занжирли боғланиш усулида таъсир этувчи бирликларниҳисоблаш методикаси
Ифода
|
|
Ўзгаришга таъсир этувчи бирликлар ҳисоб китоблари
|
|
|
режа
|
Шартли1
|
Шартли2
|
Хақиқат
|
Q=ху
|
Жами ўзгариш Qx-Qr
|
Xr*Yr
|
Xx*Yr
|
х
|
Xx*Yx
|
1
|
Биринчи омил (x)таъсири
|
х
|
х
|
х
|
Xx*Yr-Xr*Yr
|
2
|
Икикинчи омил (y)таъсири
|
х
|
х
|
х
|
Xx*Yx–Xx*Yr
|
Q=хуz
|
Жами ўзгариш Qx-Qr
|
Xr*Yr*Zr
|
Xx*Yr*Zr
|
Xx*Yx* Zr
|
Xx*Yx* Zx
|
1
|
Биринчи омил (x)таъсири
|
х
|
х
|
х
|
Xx*Yr*Zr- Xr*Yr*Zr
|
2
|
Икикинчи омил (y)таъсири
|
х
|
х
|
х
|
Xx*Yx* Zr- Xx*Yr*Zr
|
3
|
Учинчи омил (z)таъсири
|
х
|
х
|
х
|
Xx*Yx* Zx-Xx*Yx* Zr
|
Q=x/y
|
Жами ўзгариш Qx-Qr
|
Xr/Yr
|
Xx/Yr
|
х
|
Xx/Yx
|
1
|
Биринчи омил (x)таъсири
|
х
|
х
|
х
|
Xx/Yr-Xr/Yr
|
2
|
Икикинчи омил (у)таъсири
|
х
|
х
|
х
|
Xx/Yx–Xx/Yr
|
Q= z/х+у
|
Жами ўзгариш Qx-Qr
|
Zr /Xr+Yr
|
Zx/ Xr+Yr
|
Zx/ Xx+Yr
|
Zx/ Xx+Yx
|
1
|
Биринчи омил (x)таъсири
|
х
|
х
|
х
|
Zx/ Xr+Yr - Zr /Xr+Yr
|
2
|
Икикинчи омил (y)таъсири
|
х
|
х
|
х
|
Zx/ Xx+Yr- Zx/ Xr+Yr
|
3
|
Учинчи омил (z)таъсири
|
х
|
х
|
х
|
Zx/ Xx+Yx- Zx/ Xx+Yr
|
Сотув рентабеллиги ва унинг ўзгаришига таъсир этувчи омиллар ҳисоб-китобида буни кўриб ўтишимиз мумкин. Сотур рентабеллиги қуйидаги боғланишда аниқланади
Rc=Syaf/Sst
Бунда Syaf-сотишдан ялпи фойда
Sst-сотишдан соф тушум
-жадвал
Сотув рентабеллиги ва унинг ўзгаришига таъсир этувчи омиллар ҳисоб-китоби
Кўрсаткичлар
|
Ифода
|
Утган йил
|
Ҳисобот йили
|
Ўзгариши
|
Ўсиши
|
Сотишдан соф тушум, млн сўм
|
Sst
|
100
|
125
|
+25
|
1.25
|
Сотилган маҳсулот таннархи, млн сўм
|
Smt
|
80
|
90
|
+10
|
1.12
|
Сотишдан ялпи фойда, млн.сўм
|
Syaf
|
20
|
35
|
+15
|
1.75
|
Сотув рентабеллиги, %
|
Rc
|
0.20
|
0.28
|
+0.08
|
1.40
|
Ялпи фойда ўзгаришига таъсир этувчи бирликлар
|
х
|
х
|
х
|
Соф тушумнинг ўзгариши
|
х
|
125-100
|
+25
|
Сотилган махсулот таннархининг ўзгариши
|
х
|
80-90
|
-15
|
Рентабеллик ўзгаришига таъсир этувчи омиллар
|
х
|
х
|
х
|
Cоф тушум ўзгариши, %
|
Ўsst
|
20/125-20/100=0,16-0,20
|
-0,04
|
Сотишдан ялпи фойда ўзгариши,%
|
Ўsyaf
|
35/125-20/125=0,28-0,16
|
+0,12
|
Мутлақ фарқ усули.
Мутлақ фарқ усули натижавий кўрсаткичга таъсир этувчи омиллар сони икки ёки ундан ортиқ тасир бирликларига эга бўлган ҳолларда қўлланилади. Унинг мазмунини натижавий кўрсаткичга таъсир этувчи бирликнинг фарқи қолган омилларнинг режа, хақиқатдаги (узвий кетма кетликда) кўрсаткичларга кўпайрилган ҳолда аниқланади.
Мутлақ фарқ усули ананавий усулаларнинг содда моделли тизими ҳисобланиб кўпинча самарадорлик ва натижавийлик кўрсаткичларига нисбатан қўлланилади.
Унинг муҳим хусусияти омилар таъсирини ҳисоб китоб қилишда узвийликнинг, аниқликнинг кетма-кетликнинг қатъий белгиланиши. Аналитик кетма-кетликда биринчи навбатда сифат кўрсаткичлари кейинги қаторлар бўйича билик, миқдор кўрсаткичлар тартибланади.
Масалан маҳсулот ишлаб чиқариш хажмига таъсир этувчи меҳнат воситалари билан боғлиқ бўлган омилларни мутлақ фарқ усулида ҳисоб-китоб қилишимиз мумкин. Маҳсулот ҳажмига таъсир этувчи меҳнат воситалари билан боҳлиқ бўлга омиллар қаторига: асосий воситалрнинг ўртача йиллик қийматининг ўзгариши, асосий воситалардан самарали фойдаланиш (асосий воситаларнинг қайтимининг ўзгариши) кўрсаткичининг таъсири.
-жадвал
Маҳсулот ҳажмига таъсир этувчи меҳнат воситалари билан боғлиқ омиллар таъсирини таҳлил қилиш методикаси
т/р
|
Корсаткичлар
|
Ўтган йил
|
Ҳисобот йили
|
Фарқи, +,-
|
Ўсиши, %
|
1
|
Маҳсулот(иш, хизмат)лар ҳажми, млн сўм
|
Q0
|
Q1
|
Q
|
Q1/Q0*100-100
|
2
|
Асосий воситаларнинг ўртача йиллик қиймати, млн.сўм
|
A0
|
A1
|
A
|
A1/Q0*100-100
|
3
|
Асосий воситалар қайтими (фонд қайтими), сўм
|
F0
|
F1
|
F
|
(Q1/A1)/ (Q0/A0)*100-100
|
4
|
Омиллар таъсири
|
х
|
х
|
х
|
х
|
4.1
|
Асосий воситаларнинг ўртача йиллик қийматининг ўзгаришининг таъсири, млн.сўм
|
A х F0=
|
At
|
х
|
4.2
|
Асосий воситалар қайтими ўзгаришининг таъсири, млн. сўм
|
F х A1=
|
Ft
|
х
|
Мутлақ фарқ усулида уч омиллик таъсир бирликлари куйидаги боғланишлар орқали ҳисоб китоб қилинади:
Омиллар таъсирини учта омилли бирликка нисбатан қўллашда қуйидаги боғланишлар амалга оширилади.
-жадвал
Натижавий кўрсаткичга таъсир этувчи бирликлар сони учта бўлганда мутлақ фарқ усулининг қўллаш методикаси
т/р
|
Кўрсаткичлар
|
Ўтган йил
|
Ҳисобот йили
|
Фарқи, +,-
|
Ўсиши, %
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5(4-3)
|
6(4/3*100-100)
|
1
|
Натижа
(Q= X*Y*Z)
|
Q0
|
Q1
|
Q
|
Q1/Q0*100-100
|
2
|
Биринчи таъсир бирлиги(X)
|
X0
|
X1
|
X
|
X1/X0*100-100
|
3
|
Иккинчи таъсир бирлиги(Y)
|
Y0
|
Y1
|
Y
|
Y1/Y*100-100
|
4
|
Учинчи таъсир бирлиги(Zr)
|
Z0
|
Z1
|
Z
|
Z1/Z0*100-100
|
5
|
Омиллар таъсирининг ҳисоб-китоби
|
x
|
x
|
x
|
5.1
|
Натижавий кўрсаткичга биринчи омил таъсири ҳисоб-китоби
|
X*Yr*Zr
|
Qx
|
х
|
5.2
|
Натижавий кўрсаткичга биринчи омил таъсири ҳисоб-китоби
|
Y* Xx* Zr
|
Qy
|
х
|
5/3
|
Натижавий кўрсаткичга биринчи омил таъсири ҳисоб-китоби
|
Z* Yx*Xx
|
Qz
|
x
|
Нисбий фарқ усули.
Таҳлилда ушбу усулни қўллаш орқали мутлақ кўрсаткичлардан ташқари нисбий кўрсаткичлар орқали ҳам сабаб-оқибат боғланишларини, омилларнинг натижавий кўрсаткичга таъсирини ҳисоб-китоб қилиш имкониятини беради. Ушбу усул ҳам мутлақ ифодаларга таянган ҳолда омиллар таъсирини фоизли биликларда, натижани ўзгартиришини узвий кетма кетликда ҳисоб-китоб қилишни талаб этади.
-жадвал
Натижавий кўрсаткичга таъсир этувчи омилларни нисбий фарқ усулида ҳисоб қитоб қилиш методикаси
Кўрсаткичлар
|
Омилларнинг нисбий ортиши,%
|
Олдинги ҳисобдан фарқи,%
|
Омиллар таъсири
|
Биринчи таъсир омилнинг ўсиши(A)
|
А% (A1/A0*100)
|
A%-100=Qa
|
Qa*Qr
|
Иккинчи таъсир омилининг ўсиши (B)
|
B% (B1/B0*100)
|
B%-A%=Qb
|
Qb*Qr
|
Учинчи таъсир омилининг ўсиши (C)
|
C% (C1/C0*100)
|
C%-B%=Qc
|
Qc*Qr
|
Тўртинчи таъсир омилининг ўсиши (D)
|
D% (D1/D0*100)
|
D%-C%=Qd
|
Qd*Qr
|
Натижавий кўрсаткичнинг ўзгариши
|
Qx-Qr= (Qa*Qr)+ (Qb*Qr)+(Qc*Qr)+ (Qd*Qr)
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
