-жадвал Сотилган маҳсулот миқдори бўйича базисли ва занжирсимон индекс
Чораклар
I
II
III
IV
Миқдор даражалари
q1
q2
q3
q4
Базисли индекс
-
q2/q1
q3/ q1
q4 /q1
Занжирсимон индекс
-
q2/q1
q3/ q2
q4 /q3
Боғлиқлик
q4/q1= q2/q1х q3/q2хq4/q3
ёки q4/q1:q3/q1=q4/q3хq
Юқорида келтирилган мисолимизда товар миқдори эмас, балки қиймати берилган деб фараз қилайлик.
-жадвал Сотилган маҳсулот хажми бўйича базисли ва занжирсимон индекс
Гурухлаш усули. Гурухлаш деганда ўрганилаётган тўпламни таълукли белгилари бўйича сифат жиҳатдан бир хил булган гурухчаларга ажратиш тушинилади. Агар статистикада гурухлаш ходисаларни умумлаштириш ва типларга ажратиш мақсадида фойдаланилса,таҳлилда ўртачаларни мохиятини тушинтиришга,бу ўртачадаги алоҳида бирликларни ролини кўрсатишга, ўрганилаётган кўрсаткичлар орасида ўзоро боғлиқликларни аниқлашга ёрдам беради.
Ҳал қиладиган масалалари (вазифалари) нуқтаи назардан гурухлашлар типологик, структурали ва аналитик турларга булинади.
Типологик гурухлаш - тўпламни сифат жихатдан бир хил булган гурухларга ажратишни;
Структурали гурухлаш- кўрсаткични ички тузилишини,унинг алоҳида қисимларини ўзоро нисбатларини ўрганиш мақсадида гурухларга ажратишни;
Аналитик гурухлаш- кўрсаткичлар орасидаги богланишларни ўрганиш мақсадида амалга ошириладиган гурухлашларни англатади.
Тузилишининг мураккаблиги жихатдан оддий гурухлашлар ва комбинацияли гурухлашлар таркибланади.
Битта белги бўйича амалга оширилган гурухлашлар оддий гурухлаш деб айтилади.Агар битта белги бўйича битта гуруҳлашни, шу гурухга кирувчи бошқа бир белги бўйича яна бошқа гурухлашни амалга оширилса бундай гуруҳлаш комбинацияли гурухлаш деб айтилади.
Гурухларни тузишда тўпламни гурухларга бўлиш,гурухлар сонини белгилаш ва гурух интервалини аниқлаш масаласига жиддий ёндашиш зарур.
Гурухлашлар алгоритминиқуйидаги кетма кетликда белгилаш мумкин:
таҳлилнинг мақсадини аниқлаш;
ахборотларни йиғиш;
гурухлаш учун асос қилиб олинган белги бўйича тўпламни ранжировка қилиш;
тўпламни таксимлаш интервали (оралиги)ни танлаш ва уни гурухларга ажратиш;
гурухлаш ва омилли белгилар бўйича ўртача гурух кўрсаткичларини аниқлаш;
олинган ўртача микдорларни таҳлил қилиш, ўзоро боғлиқларни ва натижавий кўрсаткичга омилли кўрсаткичларни таъсир йуналишини аниқлаш.
Молиявий таҳлилда гуруҳлашданкўпинча қиёсий таҳлилда фойдаланиш мумкин.
жадвал