1-mavzu. Moliyaning mohiyati va funksiyalari reja: Moliyaning mohiyati va zarurati. Moliyaning funksiyalari

2. Sug’urta bozori
Sug’urta bozori – sug’urta hodisasi ro’y berganda jismoniy va yuridik shaxslarning mulkiy mafaatlarini sug’urtalanuvchilarning pul mablag’lari hisobidan himoya qilishda aks etuvchi sug’urta xizmatlari oldi-sotdisi bo’yicha iqtisodiy munosabatlar tizimidir.
Sug’urta bozorini amal qilishining asosiy sharti sug’urta xizmatlariga ehtiyoj (talab) va bu ehtiyojlarni qondirishga layoqatli sug’urtalovchilarning mavjudligi bilan izohlanadi.
Sug’urta bozori tarkibiy jihatdan tashkiliy-huquqiy va hududiy belgilar bo’yicha tasniflash mumkin.
Tashkiliy-huquqiy jihatdan aksiyadorlik, xususiy va davlat sug’urta tashkilotlaridan iborat bo’ladi.
Hududiy jihatdan milliy, mintaqaviy va halqaro sug’urta bozorlariga bo’linadi.
1-jadval.
Respublikamizda faoliyat yuritayotgan sug’urta tashkilotlari.

№	Sug’urta kompaniyalari	Tashkiliy huquqiy shakli
1	ALSKOM	OAJ
2	Agro Invest Sug'urta	OAJ
3	Alfa Invest	MChJ
4	Alfa Life	MChJ
5	Asia Inshurans	MChJ
6	Asko-Vostok	MChJ
7	Chartis Uzbekistan	MChJ
8	DD General Insurance	MChJ
9	Euroasia Insurance	MChJ
10	Global Insurance Gr.	MChJ
11	Gross Insurance	MChJ
12	Hamkor Sug'urta	MChJ
13	Ingo-Uzbekistan	MChJ
14	Kafil-Sug'urta	MChJ
15	Kafolat	DASK
16	Kapital Sug'urta	MChJ
17	Madad	MChJ
18	O'zagrosug'urta	DASK
19	O'zbekinvest	DUK
20	O'zbekinvest Hayot	Sho’ba korxonasi
21	Temir Yo'l - Sug'urta	MChJ
22	Universal Sug'urta	MChJ
23	XALQ SUG'URTA	MChJ

Milliy sug’urta bozori biron-bir mamlakat hududidagi sug’urta muassasalarini va ularning faoliyatini qamrab oladi. Mustaqillikgacha bo’lgan davrda mamlakatimizda davlat sug’urtasi mavjud edi. Hozirgi kunda milliy sug’urta bozorida 35 ga yaqini sug’urta tashkilotlari faoliyat ko’rsatmoqda. Ulardan eng yiriklari “O’zbekinvest” EIMSK, “O’zagrosug’urta” DASK, “Kafolat” DASK, Agro Invest Sug'urta, Alfa Invest va boshqa sug’urta kompaniyalaridir.

Bulardan tashqari bir nechta chet el kompaniyalari bilan hamkorlikda tashkil etilgan, xususiy sug’urta kompaniyalari ham o’z faoliyatlarini olib bormoqdalar.
Jahondagi eng yirik sug’urta bozori AQShga tegishli. Rivojlangan mamlakatlarda sug’urta tushumlarining qariyib 50% dan ortig’i AQSh hissasiga to’g’ri keladi.
Mintaqaviy sug’urta bozori deganda savdo-iqtisodiy va boshqa jihatlardan o’zaro yaqin munosabatda bo’lgan bir nechta mamlakatlar hududlarini qamrab oluvchi bozor tushuniladi.
Halqaro sug’urta bozori sifatida dunyo miqyosida sug’urta faoliyatini olib boruvchi mamlakatlarning sug’urta bozori tushuniladi.
Sug’urta bozori bozor munosabatlari subyektlarining mustaqilligini, ularning sug’urta xizmatlari oldi-sotdisi bo’yicha teng huquqli hamkorligini ko’zda tutadi.
Sug’urta bozorining subyektlari quyidagilardan iborat:
– o’z manfaatlaridan kelib chiqib sug’urta himoyasi bo’yicha xizmatlarni sotib oluvchilar (sug’urta qildiruvchilar);
– bunday xizmatlarni ishlab chiqaruvchi va sotuvchilar (sug’urtalovchilar);
– mazkur shaxslar o’rtasidagi vositachilar (sug’urta agentlari va brokerlari);
– sug’urtalangan shaxslar (sug’urtalanuvchilar);
– manfaatdor shaxslar (naf oluvchilar);
– uchinchi shaxslar.
Ichki sug’urta bozorini moliyaviy tarkibini sug’urta tashkilotlarining moddiy va moliyaviy resurslari tashkil qiladi. Sug’urta bozorining asosiy vazifasi sug’urta xizmatlariga talabni shakllantirish (marketing, reklama), shartnomalar tuzish va sug’urta polislarini sotish, maqsadga muvofiq va egiluvchan tarif siyosatini olib borish, o’z infratuzilmasini tartibga solish hisoblanadi.
Sug’urta brokeri — sug’urta bozorining mustaqil subyekti bo’lib, o’z nomidan ish ko’radi. Ular sug’urta bozorining shart-sharoitlarini va iste’molchilarining xulq-atvorini muntazam ravishda o’rganib boradilar.