1-мавзу: Миллий истиқлол ғояси ва


- МАВЗУ: МИЛЛИЙ ҒОЯДА МИЛЛИЛИК ВА УМУМИНСОНИЛИК



Download 0,88 Mb.
bet11/19
Sana23.02.2022
Hajmi0,88 Mb.
#130086
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   19
Bog'liq
2 мавзу Миллий ғоя тарқатма материал (1)

6 - МАВЗУ: МИЛЛИЙ ҒОЯДА МИЛЛИЛИК ВА УМУМИНСОНИЛИК.

1. Миллий ғояда умумийлик, хусусийлик ва алохидалик.


2. Миллий ўзликни билишнинг ижтимоий табиати.
3. Миллий ғоядаги миллийлик ва умуминсонийликни урганишда миллий ва жахон фалсафаси, Узбекистон тарихи ва жахон тарихини урганишнинг ахамияти.
4. Миллий ғояни такомиллаштириш ва уни халкимиз оигига сингдиришда жахон халклари тажрибасидан фойдаланиш масалалари.
Миллий ғоя, миллий ва маънавий кадриятларнинг узаро богликлиги. Маълумки, маънаийи уиуминсоннй кадриятлар фукаролик жамнятнинг мухим шминииги ташкил килади. Умуминсоннй кадриятлар узннинг мазмуни, мохняти, кенг микёсда амал килши, дунёдаги куилаб халклар, элатлар, миллатларняиг утмишдаги, хозирги даврдагн ва истикболдагн тараккнёти билан узвий алокадорликда эканлиги, узида жахоа цийили-зацвасинийг яхлит ва бир бугунлигани ифодала-ганлиги билан мянтакаийн, миллий кадрнятлардан тубдан фарк килади.
Айтнш жоизки, миллий ва умумиясоний кадриятлар бир-бири билан бевосита богликдир. Уларнинг хар иккаласи бир-бирига таъсир этади, бири иккинчисини тулдиради,мазмунан ва мохиятан бойитади.
Умуминсоний кадриятлар барча миллатлар, элатлар ва халкларнинг максад, интялишларининг яхлитлиги, умумийлишнн ифодалайди. Миллий кадриятларня умуминсонин кадриятлардан ажратиб олиб, уига махлиё булиб кетиш, уз миллатини макташ, унинг тарихи, мадаяиятинн идеаллшптнриш бошка миллат вакилларининг миллий туйгулари ва вафсониятларига бирмунча тегаб кетади. Бу миллий туйгулар миллатчилик ва "шоиннистнк" туйгуларига айланиб кетиши мумкнн. Шунинг учун, хам бу масалада хушёрлик, вазокат, инсоф, диёнат, камтарлик, меъёрдан чнкиб кетмаслик, узга миллат кишилари тнли, маданйяти, тарихи, анъана ва удумларийи астоидил хурмат килнш талаб килинади. Зеро, мамлакатимизда биронта хам халк ва миллат узидан бошка халкдар, мяллатлардан, умумий жахон цивилизацнясидан ажралгаи холдаги тарихга эга эмас.
Миллатлар бошка халкпарнинг ютукларидан фойдалаимай туриб ривожлана олмайдилар. Барча халкларнинг ижтимоий, иктисодий, маданиц, маъвавий ривожлаийш тарнхя бир - бири билан уЙЕуялашнб кетгаи. Шунинг учун, хам хар бир миллат уз донрасида чеклаийб колмаи, бошка миллатлар ва калклар билан биргаликда тараккий этадн, Агар бирор миллат бошка миллатлар билан умумий хусусиятларга эга булмагаида, нктисодий, маданйи, сиёсий алокада булмагаида, улардая урганмаган ва узидаги ютукпарни бошкалар билан бахам курмаганда эди, бундай миллат жахон цнийлшацвасининг самараларидан фойдалала олмаган булардн.
Президентимиз Ислом Каримои айттанидек: "Бизийнг мпллий хусусиятларимиз умуминсоний кадриятлар билаи богланиб кетган. Асрлар давомида халкнмш умумбапшрий, умуминсоний кадриятлар такомилига улкаи хисса кушган. Турли миллат вакилларига хурмат, улар билан бахамжихат яшаш, диний багрикенглик,
дунёвий билимларга интилиш, узга халкларнинг илгор тажрибаларн ва маданиятини урганшп каби хусусиятлар хам халкимизда азалдан мужассам".
Шу нуктаи назардан каранднган булсак, халхдарнинг улугиорлиги миллин махдудликда эмас, балки умумннсовий хусусиятларга эга эканлигида, жахон цивилизациясига кушган хиссасндир. Миллий манфаатларни, миллий кадриятларни умуминсоний манфаатлар ва кадряятларга карама- карши куйиш, миллатлараро муносабатлар тараккиётига салбий таъсир утказади. Бир миллатнинг манфаат ва кадрнятларн бошка миллатникидан ажралматан холда урганилиши керак.
Мамлакатимизда яшоичи хар бир миллат ва элат сингарн узбек халкннийг хам узига яраша ажойиб моддий, маънавий, тарихий кадриятлари бор. Уларни окилона, холисона урганши Ўзбекистонда демократнк хукукий давлат ва фукаролик жамиятининг шаклланишда иктисоднй,маданий,маънавий тараккиётннинг асосин шартларидан ва конститцияинй каффлатларидан биридир.
Ўзбекистои Республикасн Конституцияси ва конуиларига мамлакатимизда яшаётган барча алкларнинг анъаналари ва урф - одатлари, динн, тили ва маданийтн хурмат килинадиганягона мафкура, дунёкараш хукмрошшк килмайдигаи, суз ва ийждон эркинлиги, умуминсоний кадриятлар ва ннсонпарварлик кафолатлаеадигаи, илм- маърифат ва баркамол инсон камол топадиган демократик хукукий давлат ва фукаролик жаийят куришнинг демократик кадриятлар ва тамойиллар шаклланитини таъмнилайдиган конун ва коидаларнинг киритилнши £збекистонда фукаролик жамшггининг келажак максадларини белгнлаб берди.
Зеро, £збекистонда фукаролик жамиятн шароитида Марказий Оснёнинг суверен давлатлари уртасида "Туркистон - умумий уйимиз" ғояснга асослатгаи миллатлараро муноса-батларда умуминсоний ва маънавий кадриятлардаги миллатлараро тотуилик, эркинлшц инсон саломатлиги, ижгимоий адолат, конун олдида тенглик, ахнл кушнигчилик, хар бир шахсийнг яшаш, бнлим олшп, кексайганда ижтимоий химояланиш ийкониятлари ва у хакда гамхурлик килиш, мехнатсеварляк ва хар ким уз ижодий имкониятларийи намоён килиш имконнятлари, эзгулик, яхшилик килнш, тинчлик, дустлик, халоллик, ватанпарварлик, узидан катталарни, ота ва онани хурмат килиш, фарзандлар хакида гамхурлик килиш, ийждон, бурч, байвалмнлалчюгак ва бошкалар кар бир халк, миллатнинг маънавий кадриятнда узига хос раийшда намоён булишийи курамяз.
Презндеитимиз Ислом Каримои "£збекистоннинг уз нстаклол ва тараккиёт йули" асарида шу масалага тухталнб: "Миллий маданнятнинг узига хослигини тиклашга алохида эътибор берилнши керак. Шу билан бирга миллий уз -^узнни англашнинг тикланнпш жахон инсонпарварлик маданияти ва умумбашарий кадршггларн, идеалларидан бизнпнг куп миллатли жамнятимиз анъаналаридан ажралиб колиши мумюш эмас", - деб таъкидлаган эди.
Шундай килиб, умуминсоний ва миллий кадриятлар £збекистонда фукаролик жамнятининг шаклланиши заминн, таяичи ва негизидпр.
Миллий ғоя хеч качон якка хукмронликга интилмайди.
Собик тоталитар тузнмнийг якка хукмрои мафкураси таъсири натяжасида кшпиларимиз характерига ва уларни фаоллаштиришга путур етган эди. хакикатга ишоимаслик, уз шкоднй мехнати заикини туймаслик, локайдяик, фикрсшлик, рухсизлик кабя иллатлар жамиятда илдиз оттан эди. Шунинг учун хам, мустакилликка эришилган дастлабки кунданок, шахсни тафаккур мустакиллигига., узини уз миясидага тоталитар саркитлардан тозалашга асосий эътибор берилди. Яъни инсои мустакил булмай турнб фаол, фаолликсиз мустакил булмайди. Давлатимиз рахбари И.А.Каримои узбекистоа Конституцияси куий муносабати билан: "жамики дунёвий неъматлар орасида энг улуги - инсон деган фикрни илгари сурдик", - деганда хакдир.
Барчамиз биламизки, фукаролик жамияти асос-ларини барпо этишнинг энг мухим таркибнй кисми - маънаийят ва маърифат сохасидагн, шахсни мунтазам камол топтнриш борасида узлуксиз иш олиб боришдир.
Президентнмиз томонидан хар бир Янгн йилни инсон ва унинг маифаатлари билан боглик - "Оила йили", "Аёллар йили", "Соглом аилод йили", "Оналар ва болалар йялн", "карияларнн кадрлаш муайян "Обод махалла йили", "Мехр - марувват йили", Сихат-саломатлик нили" деб белгнлаб берилиши давлат сиёсатя ва эзгу анъанага айланди. Бунинг сиёсий ва маърифий ахамияти шундан иборатки, нил давомида инсонга алохида эътибор каратилади ва унинг кадр - киммати эъзозланади, одамларнинг турмуш фаровон-лигани янада яхшилаш, мехр - окибатни кучаигириш максадида купдан - куп хайрди ишлар амалга оширилади.
Хулоса урнида шунн айтнш мумкинки, бугунга кунда £збекистонда адолатли, кучпи фукаролик жамиятнни шакллантирншнда, озод ва обод Ватан, эркнн ва фаровон хаетни куришда, иктисодий нслохотларнинг самарали бупншида инсон омили мухим урий тугади. Зеро, мамлакаттшз иктасодиёти ркиожланишини ннсон омилясиз тасаввур килиш кишш. Инсон омилининг хам касбий, хам ғоявий жикатдан кучайтирилшпн нктнсодиётини юксак даражага кугарадн. Агарда инсон касбий жихатдан юксак малакали булса-ю, роявий жихатдая нокис булса-чи? Буида иктисодий жиноятлар, порахурлик, шартномани бажармаслик, сохта теидерлик, инти-зомсизлик, ташмачилик, маъсулиятснзлик, локайддпк хар кандай гуллаб яшнаётган иктисодиётни кемириб ташлайдя. Д«мак, Ватан тннчлнти, эл фаровонлигида инждоннйлик, маъсулнятлилик, мехнатсеварлик, ташаб-бускорлик, ватанпарварлик, халолик, интизомлилик нафакат маънавий, мафкураинй, балки иктисодий оийллар, хам мухим ахамият касб этади.
Маълумки маънавият, ахлок - одоб ва маърифат жамият тафаккури, демократик ислохотлар самарасини белгнловчи, фукаролик жамшгги асосларини барпо этншининг бош омилларидан бирядир. Маьнаийят, ахлок - одоб ва маърифат тушуичаси илмий талкнн килийса, фукаролик жамиятини барпо этиш доимий тамойилга, яхлит тнзимга анланиши зарурлиги маълум булди. Бу тизнм марказида эса маънаийят, ахлок - одоб ва маьрифат каби улмас кадриятлар етакчилик килмогн керак. Шуидан экан, бугунгн кунда фукаролик жамияти масаласини хакконий раияшда маънаният ва маърифат масаласи дейиш мумкин. Чуяки фукаролик жамияти - хукук, демократия, маънаийят ва маърифат тантана киладиган адолатли жамиятдир.
Президентимиз Ислом Каримои асарларида илмий — назарнй ва амалий жихатдан исботлаб берилгаийдек, маънаиват ва маърифат - миллат, мамлакат, фукаролик жамияти тараккиётини белгиловчи омилдир. Маъваийят ва маърифат - шахс ва мяллатшгаг "аклли калбини" ифода этадиган, табват, жамият ва одамийиг инсоннйлашуи, маърифатлашуи даражасинн билдирадитан рухий - аклий идрок олами хисобланади. Маънаияят, ахлок — одоб ва маърифат мохнятан муштарак тутунчадир. Маънаишггни ахлок - одобсиз ва маърифатсиз, маърифатни эса маънаийятсш ва ахлок - одобсиз тасаввур килиб булмайди. Улар уз табнати ва мохиятига кура ботннан бир - бири билан чамбарчас узинй боглнк хамда яхлнт тизимдир. Одоб -ахлок ва маърифат, энг аивало, соф маънавий тушунча ва аксннча, маънаийят - соф маърифий иясоний цийилизацнядир. Дунёни маърифат куткарадн, деганда шубкасиз, маънаийят назарда тугилади. Зотан, ЮрНюшимизнинг "Жамият тарацциётини муцарар %алокатдан цутцариб цоладиган ягона куч -маърифатдир", деган ионцепциясийниг маъноси шуки, фукаролик жамиятнда барча муаммо илм, акл - идрок ва тафаккур ёрдамида хал этялади. Демак, жамият маънан согнолашади, маънавий яхлитлик, бутунлик инсонга демократик - хукукий маком касб этади. Маънаишгг мезонн бузилса, яъни инсоф, узаро хурмат -иззат, андиша халоллик, роспуйлик одамни тарк этса, унваг жамият ва бошка одамлар билан хукукий- маънаияй муносабатларига путур етади. Чункя, бир кишннинг хукуклари бошка одамнинг хукукларн чегараси бошланган жойда тугайди. конун кимнийг хак, кимнинг нохаклигини адолат тарозисида улчаб беради, Уларнинг иккаласини хам маънаийятнинг покиза оламнга кайтарадн. Ана шундагняа хукук, демократия маъваийят ва маърифат мупггараклиги фукаролик жамшпннинг хар бир аъзосининг ахлокий, ижтимоий, рухий идеалига анланади.
Фукаролик жамиятида энг аивало одамийлик хислатлари устуиор булади.
Яна шуна хам эътироф этиш жоизки, конунчилик ва адолат устуиор булган жамиятда амалдаги конунларнниг мукаммал ва пухта булиши, уларнинг узгаруичан вазиятларга нисбатан бардошлнлиги катга ахамият касб этиб, бу фукаролик тарбияси учун жуда кулайдир. Чункн бир аилод манфаатига тугри келган коиун ва хукукий нормалар кейииги аклод томонидан аитаматик тарзда хам кабул килиннши мумкин. Демак, сиёсий тазимнинг легитям ва баркарор булиши, конунларимнанинг мукаммаллиги фукаролик жамиятини шакллантиршпдага мухим маънавий хамда конуннй омиядир.
узбекчилик. Оила ва махалла. Халкнмизнинг содда тилнда узбекчилик деган суз бор. Бу бизнинг миллийдигимизнинг асоси булиб, халкямизга хос хнслатлар мажмуаси, характерини англатади.
Халкимизнинг миллий узига хослигн, оилага муносабат, жамоаийн турмуш тарзн, иъни махаллачнликда хам алохида сезилиб туради.
Фукаролик жамияти шаклланишининг дастлабки сиёсий институгн ролини уйнаиднган оила хусусида кискача тухталадиган булсак, оилада жамиятга хос булган тиник хусусияглар ва вазиятлар уз инъикоснни топади. Оилада хар бир болага кадриятлар тизими - яима яхош-ю нима ёмонлнгн, кайси хатга - каракатн маъкул, кайсийиси номаъкул, канси фикр маънили-ю, кайсн бири бемаъни эканлиги тугрисидаги дастлабки тасаввурлар ота - она, якян карийдош - уруг, куни - кушна оркали сннгдириладн. Бундан ташкяри, айнан оилада хокнмнят ва обрулилик, яъин "аиторнтет" тугирисидаги, сиёсий оагга алокадор булгаи, сиёсий мадания ва хукукни ифодаловчи тасаввурлар хам куртак топади. Бир карашда оддий тугилган эр ва хотиннинг никохга булган муносабати, уни кадрлаши бола илк ёшликдан оилани, оиладаги бурч ва масъулиятнинг мохиятини тераи тушуниб боришга имкон беради. Бундан ташкари умумхалк референдумлари, сайлоилар, сайлоиолди жараёиларига муносабат, бунда ота - онанинг фаол ва онгли ишгирок зтишининг узи шк ёшдан мургак калбда шу жамият ва ундаги снёсий хаётнинг теиг хукукли иштнрокчиси» булиши мумкинляги хиссини тарбиялайди.
Жамнятнинг манфаатларн кенг камровли булиб, у хар бир фукаронинг турфа кизикишлари, эхтиёжларидан келиб чикади. Бу холат унинг хак - хукукларн куплини келтириб чикаради. Буни биз бугунги кунда узини узи бошкариш органлари фаолиятида куриб турибмиз.
Мустакиллик йилларида махаллага тарихда курилмаган даражада эътибор кучайиб, уз - узини бошкарувчи ташкилот сифатида хак - хукуклари ортиб бормокда. Бу бежиз эмас, албатта. узбек халки кадим замоилардан буён жамоавий турмуш тарзида яшаб келган. Кишилар, оилалар муаммолари махалланинг купни курган оксоколлари, онахоилари ёрдамида хал этилган. Жамоавий турмуш тарзи жамият тараккиётига хам кучли таъсир курсатган. Хусусан, темурийлар даврида шахарларда турли хунар эгалари махалла-махалла булиб яшагани жамиятни иктисодий, маъваинй жихатлардан жуда юксалтирган.
Масаланинг яна бир мухим томони шундаки, махалла инсоний фазилатлар камол топадиган, асрий анъаналаримиз сакланиб колган макондир. Бирок махаллалар фаолиятига назар ташлар эканмиз, баъзан эскилик саркитларнинг анъаналардан фаркламайётганларини курамиз. Айни, пайтда тадбиркорлик ва ишбилармонликни факат моддий фойда ортирнш йули деб билганлар хам учраб туради.
Шунинг учун бозор иктисодиёга шароитларида махаллаларнинг роли етакчи булиб, бу ердаги маънавий мухит миллий истиклол ғоясининг умуминсоний ва миллат кадриятларини белгилаб беради.
Жамиятдаги барча инсоилар манфаатлари кесишган жой хам -бу махалладир. Унда уша кизикиш ва эхтиёжлардан тортиб, хар бир оиланинг моддий ва маънавий эхтиёжлари уйгунлашади. Шу боис хам барча муаммо ва уларнинг ечимлари калити махалладан излашади. Президентимизнинг "Махалла хакикат демократия дарсхонасидир", деган бир хикмат ибораларининг асл маъноси хам шунда узини - узи бошкаршининг миллий модели булган махалла халкимизнинг азалий удумлари, урф - одатлари, демократик анъаналари, оилани мустахкамлаш борасидаги улмас кадриятлари билан эркин фукаро тарбиясида мухим роль уйнайди.
Республикамиз мустакилликга эришгач, унинг душманлари, хусусан, диний экстремистлар юртимиз тинчилигига махаллалар оркали таъсир курсатишга астойдил харакат килиб келмокдалар.
2005 йил 13 майдаги Андижон вокеалари бундай уринишларнинг сунги куринишларидан биридир. Бундай вокеалар хакида баъзи бир чет зл оммавий ахборот иоснталари ходимлари каби тез бахо бериб булмайди, аиникса, укуи кулланмаларида. Бирок, бир нарсага амннмизки, Андшкон вокеаларн замирида тинчлигимшз, жумладан, миллий истиклол ғояснга рахна солуичиларийиг вайронкор ғоялари турабди.
Шунинг учун махаллалар бундан буён хам ёшларнмизни турлн ғоялардан саклашнинг асоснй васкаяи булиб колаверади.
Умумннсоний, ёки умумбашарий кадриетлар инсоният, халклар, миллатлар эришган олий бойлик булиб, чннакам миллий ғоялар хам ана шу кадршгтлар тамойилнга асослаеади(9.1.расм.)-кадриятларнинг турлари куп ва кар бирннинг маъноси жуда кенг.
хар кандай кадршгг инсон фаолнятннийг махсулн, унинг объектяи оламига нисбатан булган муносабатининг ифодаси ^иу билан бирга инсон маъвавий камолатининг мухим омили эканлиги хакида фикр юритишдан олдин, унинг илмий-фалсафий маъноси, пайдо булиш ва ривожланишининг нжтимоий -иктисодий ва маъвавий плдизларн, шаклланишидаги шарт -шаронт, имконият ва заруриятлар миллий, шгатакаинй, умумбашарий, диний кадрнатлар сингари турлари иймалардан иборатлигвий аийклаб олишга тугри келади.
¡адриятлар дейилганида жамият тараккиёти жараёийда шакллаяган ва ривожлаигаи, факат угмиш даврлар учун мухим ахамият касб этиб колмасдан. хозирга кундаги ва келажакдаги нжтимони-иктнсодий, сиёсий ва маданий тараккнётта хам ижобий таъсир курсатадигаи кишилар оигига сийгиб ижтимоий ахамият касб этадигаи моддий, маънавий, табвий, дивий, ахлокий, фалсафий ва бошка бойликлар мажмуи зушуийлади.
Кишилик жамияти тараккиёти ва истикболи учун ахамиятли булган ижтимоий, маъвавий ходисалар кадриятлар жумласига киради.
¡адриятлар жамият нжтимонй ва маънавий тараккиётининг зарурин махсулидир. кадриятлар муайян бир давр шароит ва эхтиёжнийг махсули булнш бклан бирга унинг кузгуси хамдир.
¡адриятлар ижтнмонй тараккиёт жараёийда вамоён булади, табиян, ижтимоий-иктисодий, сиёсий, мадавий муиосабатларий узида акс эттиради, узгарнб, ривожланиб, бойиб, такомиллашиб туради. Тарихий тараккиёт жараёнида буладигаи узгаришлар ва ривожланишлар кадриятларийнг мазиунида уз ифодаснинг топади.
Жамшгг тараккиёти доимяй раийшда узгариб ривожланиб, яигиланиб борган сари кадриятларийнг ахамията ошиб, уларни бахолаш мезоилари, хам олдиигидан бошкача булиб туради.
Барча замоиларда хам инсон энт олий кадрнят хнсобланиб келинган. хамма варсани кила оладигаи олий мавжудот бу Инсон олий хазратларидир. Тарих хам, тарихий тараккиёт хам инсон фаолиятидан бошка нарса эмас.
Инсоннинг барча даврлар ва жамийки ижтимоий тузумларда энг олий кадрият деб, бахолаийши бежиз эмас, албатта. Чуики, уида бошка жоили мавжудотлардан фарк киладигая энг мухим белгилар-оиг, акл-идрок, дид-фаросат, билим, одоб-ахлок, дий, тафаккур, хулк, орзу-умид ва бахт-саодатга интилиш, масьулият туйгуси, имои-эътикод, максад ва эхтирос, аклий камолот, ор-номус, ишк-мухаббат, гурур, нафрат ва бошка маънавий жзиохарлар жамулжамдир.
Инсоилар хаёти ижтимоий муносабатларга асослангандир. Васон мавжудот сифатида табват махсули булса, аммо одам сифатида у факат жамиятда, ижтимоий-иктисодий, сиёсаи, маънавий муяосабатлар таъсирида шаклланади ва ривожланади. Инсон инсон билан тирик. Инсон борки хаёт бор.
¥ар кандай ижтимоий-иктисоднй, маданий-сиёсий, тараккнёт, узгариш ва ривожланишнинг асосида ннсон мехнати, унинг яратуичилик амалиЁ фаолияти ётада. Инсон мехнати, акд заковати, истедоди ва ижоднёти - буларнинг хаммаси унинг буюклиги, олий кадрнят эканлигидан нишонадир. Дунёда инсондан кудратли акл- фаросатли, окилу доно мавжудот йук.
Табватни обод ва куркам, жамиятий гузал ва фаровон килншяи, акл идрок ва тафаккури билан одамзотга керакли булган жамикн моддий ва маънавий бойликларни шахару-кишлокларни, нлм фан ва маданият масканларини, темир иулу-тош иупларини, заиоду фабрикаларни богу - бустоиларни, техника ва технологияларяни, мнкроскопу телес-копларни, улкан космик кемаларни, хуллас барча ва хар кандай кадрнятларнн яратган ва яратиб келаётган инсон зоти оошйларининг номи дунёда магрур жарашлайди.
Инсоннинг олий кадрият эканлиги, унинг дастаивал, уз-узига ва жамиятаийг инсонга булган ахлокий муиосабатнга акс этади. кадрнятлар инсоилар уртасида узаро муносабатда ва шахснинг уз хулкияи тартибга солишида ижобнй роль уйнанди. уз кадр-кнмматини англаш шахснинг уз-узийи назорат килиши булиб, унинг уз-узнга нисбатан талабчанлиги ва шунга асосланади.
Уз-узини курмат килиш куп жихатдан шахснинг тандирнинг белгиловчи ғоя мухим хнслатдир, чунки у инсоняи камситадиган, ерга урадиган, хурлайднган ва шу билан унинг бошка кишнлар куз уигида уз кадр кимматиеи йукотишга сабаб буладиган киликларига йул куймайдиган тусикка айланади. Хар бир инсои, энг аивало, уз-узини хурмат килишга, кадр-киммати, ор-номуси, шаънига дог туширмаслига лозим.
£зннинг кадр-кимматнга етиш, ор-номусини саклай олиш мухам инсоний фазилатдир. уз иззат - хурматини бплмасдан туриб, маънавий бойликка етишиш, элда кадр-киммат топишнн тасаввур килиш кийин. узнни хурмат килмайдиган кишн узгаларий кадрлай олмайди.
¡адр-кнммат шахсий хурматлашни унинг хукукяня эътироф этишни хам уз нчига олади. кадр-киммат шахснинг нжтимоий ва маъвавий эркинлигннинг мухим томони сифатнда юзага келади.
¡адрнятлар ижтимоий хусусиятга эга булиб, кишиларнинг амалин фаолияти жараёнида пайдо булади ва ривожламади.
Инсои йук жойда бирон нарсанинг кадр - киммати какцда сузлаш беманиликдир. кадриятлар кшпиларнн турли сохадаги, аивало ишлаб чикариш мехнат сохасидаги фаоляяти учун фойда келтираднган нарсалар, ходисалар мажмуи билан боглик раийшда юзага келади. Барча ахлокин нормалар» юриш-туршп коидалари сингари, жамики инсоннй кадряятлар хам жамият тараккиёти талаблари асосида юзага келиб яиги мазмун, яиги шакл касб этиб, бойиб ва такомиллашиб боради.
Жамиятимяз кар бир инсоння эъзозлаб, унинг 1урмушшш яхшилаш билимн ва мадашш саинясини устириш кобнлиятнни хар томоилама ривожлантириш учун узида бор булган хамма нмкониятларини ишга солади. Кейииги нилларда инсонийнг шахсий хак- хукукдарини, эркниликлари ва кадриятларнни мухофаза кшгаш масаласида жуда катта шплар амалга оширилади.
¡адриятлар модднй ва маънавий кадриятларга булинади. Моддий кадрнятларга кяшиларнинг моддий эхтиёжларини беиоснта кондируачи нарса (ишлаб чикариш воситалари, мехнат куроллари, мехнат ашёлари, моддий неъматлар ва бошка)лар кирса, маънавий кадриятлар - сиёсий, хукукий, бадийи, дипий муснкаинй, илмий, эстегак, фалсафий, ахлокнй ва бошка шу каби кадриятлардан иборатдир.
¥ар кандай миллай тафаккур даражаси, аввало, нималарга асослангани билан улчанади. Бу асос канчалик мукаммал булса, миллий ғоя хам шунчалар бой булади Албатта, бунда моддий ва маъвавий кадриятлар уигуилиги жуда мухим рол уйнайди.
Одамларнинг яшашн ва ривожланиши учун моддий ноз-неъматлар канчалик зарур булса, маъвавий кадриятлар хам шу кадар мухимдир.
Одоб-ахлок, урф-одатлар, маросимлар шаклида намоён буладиган кадриятлар хам мавжуд булиб, улар кишнларнинг узаро муносабатларида, юриш-туришида, ахлок ва одобида кузга ташлавади.
Одоб-ахлок, урф-одатлар сохасидаги кадриятлар халкимизнинг энг кимматли бойлигидир. кадриятнинг ана шу тури ннсонинг ички маънавий эхтиежига аиланса, кишилар томонидан узлаштириб олиниб хаётга окилона татбик этилса, катга ижтимоий кучга айланади.
"Халкимиз асрлар оша яшаб кеяган анъаналар, урф-одатлари, тили ва рухи нетзига курилган миллий мусгакиллик мафкураси, - дейди Президент, - умуннсоний кадриятлар билан махкам уй^уилашган холда, кеяажакка ишоня туй^усини одамлар калби ва оигига етказиши, уларий Ватанга мухаббат, инсонпарварлик рухида тарбиялаши, халолликни, мардлик ва сабр-бардошликни, адолат жуйгусини, билим ва маърифатга интнлншни тарбиялаш нулида хизмат килмоги лозим. У давлат фундроларниигиг буюк максад йулнда маъвавий яхинлашуийга кумаклаитоги керак".
Яхшилик, халоллик, иоклик, хамкорлик, хайри-хо%лик, хамдардлик, бурчга содикликка асосланган муиосабатларда вамоён буладиган кадриятлар мавжуд-лигпнн хам ашмасдан утиб булмайди. Инсон факат узвийнг табвий эхтиёжларийи кондириш билаигина тнрик эмас. Мекват килиш, жамиятда яшаш, узидан бошка кшпилар билан ижтимоий-иктнсодин, сиёсий, маънавий алока ва муносабатда булнш жараёнида у ийсоя сифатида шаклланади, усиб-унади, кобилият, иктидор ва истеъдодларини намоён киладп. Ана шу маънода олганда инсонга хос булган маънавий ва ахлокий фазилатлар ажралиб ннсоний кадрнятлар жумласига киради.
Эстегак кадриятлар хам мавжуд булиб, уларга бирннчн яаибатда барча табвий ва ижтимоий гузалликлар ва улардан заиклаийш кнради.
Алишер Наиоий, Абдурахмон Жомий, Абулкосим Фирдансий, Захириддий Мухаммад Бобур, Лутфий, Дурбек Саьдий ва бошка юзлаб ва мшюгаб буюк адибларнмиз томонидан яратилпш назмий ва насрий асарлар, сон-саноксиз бадвий адабиёт вамуналари эстетик кадрнят сифатида хозирги пайтда хам жамиятимиз маъваинй тараккиётида капта урий эгаллаб кеямокда. Саънатнинг, бадиян адабнётнинг хам упийшда ва хозирги паитда яратилиб, иокелик акс этгирган барча турлари одаларийиг фикр ва хисларнга таъсир этиб, хаётни чукуррок урганишларига ёрдам бермокда. Ийсоинниг мураккаб ички дунёсини, психологиясинн, рухий холатларини, маъвавий киёфасийя тасийрлашда санъатийнг хеч каиси турн бадинй адабиётга тенглаша олмаиди. Бадвий адабиёг эстетяк кадрият сифатида кишиларга хаёт, жамнят тугрисида ояг-билим беради, хаёт ходисалари ва мустакил узбекистоя даняати тугрисидаги тасаввуримизий бойитади, жамиятнмизга хос булган мураккабликлар, зиддиятлар, кийийчилик ва муаммоларий объктий хакикат тарзида билиб олишимшда иухим восита булиб хизмат килади.
Эстетик кадриятнийг таркибий кисми булган бадинй адабиётийнг мустакиллигимиз учун канчалик мухим ахамият касб этишвий Президентимизнинг бир гурух адиблар билан учрашиб уларга мурожаат килиб аитгаи куйидаги сузларидан куришимиз мумкий:
"Одамларга шуни аиглатиш керакки, бизга берилган имконият юз йилда бир марта келиши мумкнн. Асосий масала шуидан иборатки, мустакилликий саклаб колишнмиз, уни келажак аилодларга омон етказишимиз, кадрийи тугри тушунтнришимиз лозим. Энди каддимизнн кутаришимиз керак. Шуий унутмаслик керакки, истиклолимиз осонликча кулга киритилгаий йук. £збекистоинниг бутун факат битга йулн бор, у хам булса, узининг мустакиллигини мустахкамлаб, факат олга юришдир. Эиди бу шиорнийг хозирги мураккаб вазиятларда маъиосини халкимизга туиунтнрмасак, шу пайтда иккиланиб турсак, келажак аилодга хиёват килгаи буламиз. Буни сизлар жуда тераи англайсизлар, бу гаплар юрагийгизга якин, деб уйлайман".
кадриятлар аитиб утилгаилардангина иборат эмас. ¡адрият тушунчаси хаётнинг узи каби кенг хамровли булиб, у хар бир халк мийг йилардавомида хаётнинг турли сохалари буйича саикаллаб туплаган тажрибаларидир. Ахлокий кадриятлар, харбий кадриятлар, давлатчилик кадриятларий - буларнийг хаммаси бир бутуи холда, халкнинг^ дуяёвий киефасини узига хос тарзда белгилайди. Дархакикат, узбекистонийнг куч - кудрати маибаа - халкимизнинг умумийсовий кадриятларига содикпиги^ улуг аждод-ларимизнийг ашюдларга угаётгаи маънавий мероси-нийг кучлнлигида, фукароларимизийнг эл ~ юртга, ова-замийга битмас-туганмас мехрида.
£збек халки учун асрлар буни диний кадриятлар хам мухим роль уйнаб келган. Дийий к.адриятларда, биринчи ваибатда ислом таълимотида жамики одамзодий эзгуликка, хак ва каккониятга 1угри йулга даъват этадагаи иохакликка карпга куралнинга чорлайдиган шундан бебахо фалсафий ғоялар, нодир хикматлар, рийоятлар, панду-насихатлар, эиг мухим йул-йурнклар борки, уларий билиб, чукур узлаштириб олиб, катьий амал килган, уларга суяниб фаолият курсатган киши хаётда хеч качои кокилмаидн.
"Ислом дини- бу ота-боболаримиз дини, у биз учун иймои, хам ахлок, хам диенат, хам маърифат эканлигвий унушайлик. У курук акидалар ий¨индиси эмас. Ава шу маърифатни кишиларимиз жон-жон деб кабул киладилар ва яхши угитларга амал киладилар. Мехр-окнбатлари иомусли, оршпли булишга,
иззат-эхтиром тушунчаларига риоя этишга харакат киладилар". Динни кадриятлар одамларни илм-фаига, маъвавий ва марифатга даъват этгаилиги жихатндан хам алохида ахамиятга эга. Буни ислом дини мисолида куриш мумкин. Ислом - илм демакдир. Унинг мукаддас китоби - "куръои" да 78000га який суз булса уида "илм" сузи турли холларда 765 та марта такрорлавади. Ислом факдт шаръий илмларий эмас, балки барча илмларни урганингаи фоидалн деб хнсоблаган, куръои Каримнинг оит ва суралари, паигамбаримизийяг Хадислари илмга даъват билан тула. Ислом илм талаб килийгаи ибодат даражасига кутаргаи,
хаттоки ибодатдан илмий устуи куиган.
Имкои борича ва каерда кодир булсанг илм урган, маърифатин зиёда кил, дегаи ғоя ислом динининг ма¨з-ма¨зига чукур сийгдириб юборнл-ганшш кадиси шарифдан олийган мисоллардан куриш мумкин. "Гарчи Хитонда булса хам талаб килннглар. Чункн, толиби илм булиши хар бир мумин учун фарздир" Бешикдан то тобутгача илм урган", "ёшликда олинган билнм тошга уйилган накш кабидир".
Пайгамбаримизнинг бошка бир хадисларида "Кимки дунёни хохласа илм олсин, кимки охиратни хохласа, шш олсин" дея зикр этилади. "Илмни аивал узи урганиб, сунг бошка-ларга ургатишлик-садакаларнинг афзалндир", "Олимийнг улими- оламнинг улимидир", деб хадисда айтнлган чукур маъншш
фнкрлар алохнда бир халк ва миллатга эмас, бугун янсониятгакаратилгандир.
Ислом шаърий кукмида шундай маънавий-ахлокий томоилар коидалар борки, уларни бирор миллат, ёки давлат чагараси бплан чеклаб булмайди. хар кандай мусулмон, хар бир инсон бажарилипш керак булган шаърий коидалар сифатида угрипик килмаслик фохишабозлик, порахурлик, нчкиликбозлик, гиёхванд-лик каби кабих ишлар билап шугулланмаслик, инсофлн -диёнатли булшпи, ота-онанинг хизматларини килиб, уларни розн килиш ва бошкаларни эслатиб утиш мумкнндир.
Дин ва диний кадриятларнинг халкпарварлик, миллатсеварлик ва инсонпарварлик сохасидаги тарбиявий ахамияти нафкат утмиш даврлар учун, балки хознрги пайт ва келажак учун хам бенихоядир.
Диний кадриятларнинг мафкуравий-маърнфнн, ахлокнй ахамиятн табнатта мехр - мухаббат, теварак - атрофни, сунги, хавони, тупрокни, хайионоту набобатни асраб - авайлаш хакндаги ислом таълимотн ғояларида тула ифода топгандир.
Сайёрамиздаги, £збекистон сахий замияидаги жампки ноз-неьматларнинг кадрига етиш барча одамларнинг инсоний бурчндир. Табийи бойликларни, ер-суи ва дарахтларни, хайионот оламшш авайлаб асраш куръондаги оят сураларига, Пайгамбаримиз хадисларидагн ғояларга тула хамохангдир. Шунинг учун, хаи табватни эъзозлаш хакидаги хар бир фалсафий гои узининг илмий ва амалий ахамиятига кура умуминсоний кадриятлар хисобланади.
Хулоса кнлнб айтганда, узлигани англаган хар бир халк, миллат ва давлат жамиятнинг умумбашарнй тамойилларини эътироф этнпш, ривожлантириши шарт ва бу тамойилларнинг миллий асослари, мохдапши тушунтириб бориш миллий истиклол ғоясининг асосин вазифаларидан биридир.
Таянч тушунчалар:
Умуминсоний ва миллий кадршпглар, махалла, оила, узбекчилик, фукаролик жамшгги, тарихий хотира. кадриятлар, умумбашарий кадриятлар, тамойил, миллий, минтакавий, диняй, эстетик, моддий, маънавий, узликни англаш, олий кадрият.

Маизуни мустахкамлаш учун саволлар:


Умуминсоний кадриятлар деганда нимани тушунасиз?
Миллий — маънавий кадриятларнийг курийишларинн саваб беринг?
Сизнингча, узбек халки учун энг характерли хусусшгт нима ?
Анъананингг эскнлик саркнтидан фарки нимада?
Ннма учун махаллаларни фукаролик жамиятнинг асоси деймиз?
кадрият тушунчасини изохлаб беринг?
Миллий ғоянинг кандай умунбашарий тамойилларини биласиз?
Нима учун кадриятларнинг умумбашарий тамойилларн мяллий-маънавий яегазда шаклланадн?
Энг олий кадрият тушунчасини шархланг.
узбек халки учун диний кадрнятлар кандай ахамиятга эга?

Download 0,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   19




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish