1-мавзу. “Микроиқтисодиёт” фанининг мазмуни, мақсади ва вазифалари (2 соат)

 
Трансакция
бу товарлар билан алмашиш эмас, балки жамият махсус барпо қилган қоида 
бўлиб, унда мулк хуқуқи ва эркинлик ўзлаштирилиб, зарур ҳолда бегоналаштирилади. Бу 
тушунчани келиб чиқиш сабаби шундаки, институтлар маълум бир шахс иродасини у тўғридан-
тўғри атрофга ўз ҳаракатлари билан таъсир қила оладиган соҳа доирасидан ташқарига 
тарқалишини таъминлайди. Шу туфайли шахснинг соҳа ҳаракати товар айрибошлаш эмас, балки 
трансакцияни келтириб чиқаради.
Коммоне трансакцияни 3 та турини келтириб чиқарган. 
1)
Битим трансакцияси — эркинликни ва мулкчилик хуқуқини бегоналаштириш ва 
ўзлаштиришни амалга ошириш учун хизмат қилади ҳамда уни амалга ошириш учун томонларни 
хар бирини иқтисодий манфаатдорлигига асосланган ўзаро розилиги зарур. 
2) Бошқариш трансакцияси - унда бўйсунишни бошқариш муносабатлари асосий масаладир. 
У қарор қабул қилиш хуқуқига фақат бир томон эга бўлган ҳолатда одамларнинг ўзаро 
муносабатларни билдиради. 
3) 
Рационаллаштириш трансакцияси - унда томонларни хуқуқий ҳолатларини 
ассиметриклигини 
сақлаб 
қолади, 
лекин 
бошқарувни 
жамият 
органи 
эгаллайди. 
Рационалаштирилган трансакцияга директорлар кенгаши томонидан компания бюджетини
тузишни, ҳукумат томонидан мамлакат бюджетини тузишни ва ваколат ҳокимяти органлари ва 
ваколат ҳокимяти органлари томонидан тасдиқлашни, ҳаракатдага субъектлар ўртасида келиб 
чиқаѐтган жанжаалли масалалар бўйича, бойлик тақсимлашни амалга оширадиган арбитраж 
судини қарорини қўшиш мумкин.
Рационлаштириш трансакциясида бошқариш мавжуд эмас. Бундай трансакция орқали у ѐки 
бу иқтисодий агентга бойлик бериш амалга оширилади. Трансакция харажатларини мавжудлиги у 
ѐки бу трансакциялар турларини холат, вақт ва жойга боғлиқ ҳолда озми-кўпми тежамли қилади.
Шунинг учун битта операцияни ўзи улар орқали тартибга солинаѐтган қоидаларига боғлиқ 
ҳолда трансакцияни турли типлари орқали хал қилинади. Масалан, трансакциялар оддий бозорда 
бир боғ редиска сотиб олиш ѐки мураккаб, масалан, ташқи маслаҳатчи ѐрдамида ERP тизимини 
жорий қилиш бўлиши мумкин. Мураккабликка ва ахборотга эга бўлган битимлар ҳар доим 
шартномалар билан расмийлаштирилади.
Ҳар қанда трансакция 2 қисмдан иборат бўлади: