1 Мавзу. Metrologiya fanining vujudga kelishi va rivojlanish tarixi. Metrologiya fanining maqsad va vazifasi Reja

Metrik tizimning joriy etilishi.
Vaqt o‗tishi bilan savdo- sotiq va o‗zaro iqtisodiy 
aloqalarning rivojlanishi mobaynida o‗lchovlarga aniqlik kiritish, yangilarini hosil qilish, o‗zaro 
solishtirish va qiyoslash usullari shakllanib, o‗nlab yangi va mukammalroq o‗lchash birliklari 
hosil bo‗la boshlagan. Bu birliklarning o‗zaro bog‗liqligi masalasi esa tobora muhim ahamiyat 
kasb eta boshlagan. 
Shu bois olimlar asosiy kattalikning o‗lchash birligini boshqa asosiy kattalikning o‗lchash 
birligi bilan bog‗liqligini ta‘minlash ustida bosh qotira borganlar. Bunda yana bir talab - kattalik 
turli o‗lchovlarining qiymatlari orasidagi o‗zaro bog‗liqlik muayyan qonuniyat asosida bo‗lishini 
ta‘minlash lozim bo‗lgan
8
. Uzoq tadqiqotlardan so‗ng olimlar qadimgi Bobil davlatida 
qo‗llanilgan "o‗nlik tizimi‖ga qaytishgan. Aynan shu tizim asosida metrik tizim ta‘sis etilgan. 
Metrik tizim 1875 yil 20 mayda Parijda 20 ta mamlakat vakillarining konferensiyasida 
qabul qilingan va Metrik Konvensiyasi nomini olgan. Metrik Konvensiya metrologiya bo‗yicha 
ilmiy faoliyat ko‗rsatuvchi birinchi xalqaro kelishuv hisoblanadi. Konvensiya metrik etalonlarni 
saqlash va tekshirish uchun ilmiy muassasa sifatida o‗lchov va tarozilar xalqaro byurosini ham 
ta‘sis etadi
9
. 
Shu asnoda yuqoridagi talablarning to‗liq ta‘minlanishiga erishilgan, ya‘ni kattalikning 
turli qiymatlari o‗zaro o‗nga karrali bog‗lanishda bo‗lgan bo‗lsa, bir nechta asosiy kattaliklarning 
birliklari orasida o‗zaro bog‗lanishga ham erishilgan (Yer meridianining qirq milliondan bir 
ulushi bo‗yicha "metr‖, bir kub detsimetr suvning temperaturasi 4°S bo‗lgandagi massasi 
"kilogramm‖ va hokazolar). 
Fan va texnikaning rivojlanishi har xil kattaliklarning o‗lchamlarini muayyan o‗lchovlarga 
qiyoslab kiritishni taqozo eta boshladi. Bunday faoliyat jarayoni va rivojlanishi davomida 
o‗lchashlar haqidagi fan, ya‘ni metrologiya yuzaga keldi. 
Rossiyada o‗lchovlarning metrik tizimi 1899 yil 4 iyun kuni qonun bilan ixtiyoriy tartibda 
qo‗llanishga, majburiy tartibda esa Rossiya XKS 1918 yil 14 sentabrda chop etilgan dekretiga 
muvofiq qo‗llanishga qabul qilingan
10
. 
O‗rta Osiyoda o‗lchovlarning metrik tizimi 1923 yil 18 aprelda Turkiston Resiublikasi 
XKS qarori bo‗yicha "O‗lchovlar va tarozilar to‗g‗risida Nizom‖ tasdiqlangan va ichki savdoni 
yo‗lga qo‗yish bo‗yicha qo‗mita huzurida o‗lchovlar va tarozilarning Turkiston byurosi 
tuzilgandan so‗ng boshlangan.