1-мавзу: «Мещнат социологияси» фанининг ма=сади, вазифалари ва ижтимоий–и=тисодий фанлар билан узвий бо\ли=лиги

 
9-mavzu: Dam olish vaqti va uning huquqiy kafolatlari. 
 
Reja: 
1.Dam olish vaqti tushunchasi va uning turlari.  
2.Mehnat ta’tillari tushuchasi va uning turlari.  
3.Mehat ta’tillarini berish va ulardan foydalanish.  
4.Ish haqi saqlanmagan holda beriladiga ta’til.  
5.Ijtimoiy ta’tillar.  
 
 

---

 
82 
Tayanch iboralar: 
 
dam  olish  vaqti;  ish  vaqti  davomidagi  tanaffuslar;  ishdagi  tanaffuslar;  dam  olish  va 
ovqatlanish uchun beriladigan tanaffuslar; qo’shimcha tanaffuslar; kundalik dam olish; har 
haftalik dam olish; bayram kunlari;  ishdan xoli qo’shimcha kunlar;  mehnat ta’tili; asosiy 
va  qo’shimcha  ta’tillar;  minimal  asosiy  ta’til  va  uzaytirilgan  asosiy  ta’til;  qo’shimcha 
ta’til;  ta’tilni  uzatirish;  ta’tilni  ko’chirish;  ta’tilni  bo’lish;  ish  haqi  saqlanmagan  holda 
beriladigan    ta’til;  ijtimoiy  ta’tillar;  homiladorlik  va  tug’ish  ta’tillar;  bolani  parvarishlar 
ta’tillari; o’quv ta’tillari; ijodiy ta’tillar.  
 
Dam olish vaqti tushunchasi va uning turlari. 
Mehnat  Kodeksining  126-moddasiga  binoan,-dam  olish  vaqti-bu  xodim  mehnat 
vazifalarini  bajarishdan  xoli  bo’lgan  va  bundan  u  o’z  ixtiyoriga  ko’ra  foydalanishi 
mumkin  bo’lgan  vaqtdir.  Xodim  ishdan  ozod  etib  qo’yilgan  va  mehnat  vazifalarini 
bajarish  bilan  band  bo’lmagan  (masalan,  davlat  yoki  jamoat  vazifalarini  bajarish,  ta’lim 
olish, malaka oshirish va shu kabilar bilan bog’liq holda) boshqa davrlar dam olish vaqtiga 
kiritilmaydi,  chunki  xodim  bunday  davrlardagi  vaqtni  o’zi  xohlaganidek  tasarruf  etish  va 
undan o’z ixtiyoriga ko’ra foydalanish imkoniyatiga ega emas. Ijtimoiy ta’tillar ham dam 
olish  vaqtiga  kiritilmaydi,  negaki  ularning  hammasi  tamomila  belgilab  qo’yilgan 
maqsadga  ega  bo’ladi.  Xodimga  bunday  ta’llar  dam  olish,  hamda  ish  qobiliyatini  tiklash 
uchun emas, balki masalan, bolani parvarishlash uchun, o’qish uchun, darslik yozish bilan 
bog’liq  ish  uchun,  nomzodlik  yoki  doktorlik  dissertatsiyasini  yoqlash  va  shu  kabi 
maqsadlar uchun beriladi.  
Mehnat to’g’risidagi qonun hujjatlarida dam olish vaqtinig quyidagi turlari nazarda 
tutilgan:  
-ish kuni (smena) davomidagi tanaffuslar;  
-kundalik lam olish (smenalararo tanaffus); 
-dam olish kunlari (uzluksiz har haftalik dam olish); 
-har yilgi bayram (ishlanmaydigan) kunlari;  
-ishlan ozod etib qo’yiladigan qo’shimcha dam olish kunlari;  
Ish  kuni  davomidagi  tanaffuslar.  Ishdagi  tanaffuslar–bu  ichki  mehnat  tartibi 
qoidalari  yoki  boshqa  lokal  normativ  hujjatlarda,  agar  ular  bo’lmasa-xodim  bilan  ish 
beruvchi o’rtasidagi kelishuvga binoan, muayyan hollarda esa bevosita qonun hujjatlarida 
belgilab qo’yilgan ish kuni mobaynidagi shunday davrki, unda xodim mehnat vazifalarini 
bajarishdan  ozod  etib  qo’yiladi.  Huquqiy  rejim  inobatga  olingan  holda,  ko’proq  ikki 
turdagi tanaffuslar beriladi:  
-ish  vaqtiga  qo’shilmaydigan,  dam  olish  va  ovqatlanish  uchun  beriladigan 
tanaffuslar;  
-ayrim  toifadagi  xodimlarga  beriladigan,  odatda,  ish  vaqtiga  qo’shiladigan 
tanaffuslar.  
Ish  kuni  davomidagi  tanaffuslardan  biri-dam  olish  va  ovqatlanishi  uchun