|
Xodimni ta’tildan chaqirib olish. Mehnat Kodeksining 147-moddasiga muvofiq,
ta’tildan chaqirib olishga faqat xodimning roziligi bilan yo’l qo’yiladi. SHu sababli, xodim
ish beruvchining ta’til tugamasdan oldin ishga chiqish to’g’risidagi farmoyishini bajarishni
rad etishini mehnat itizomining buzilishi, deb hisoblamaslik kerak. Agar xodimga
ta’tilning qonun hujjatlariga muvofiq, joriy yilda ish yiliga ko’chirilmaydigan qismini ish
yili tugagunga qadar berishning imkoniyati bo’lmasa, uni ta’tildan chaqirib olish mumkin
emas.
Yillik mehnat ta’tillari uchun haq to’lash, ta’tilni pullik kompensatsiya bilan
almashtirish. Mehnat Kodeksi 148-moddasining birinchi qismiga muvofiq, yillik mehnat
ta’tillari davri uchun xodimga ish haqidan kam bo’lmagan miqdorda haq to’lash
kafolatlanadi. Vazirlar Mahkamasinig 1997 yil 11 martdagi 133-sonni qaroriga muvofiq,
xodim mehnat ta’tilida bo’lgan davrda tarif stavkalari, xizmat maoshlari miqdorlari
oshirilgan taqdirda, ta’tilning xodim mazkur korxonada ish haqi miqdorlari oshirilgandan
keyin amalda foydalangan kunlarga to’g’ri keladigan ish kunlari soni uchun haq qayta
hisoblab chiqiladi. Yillik mehnat ta’tilining qonun hujjatlarida belgilangan eng oz
muddatidan ortiqcha qismi uchun pullik kompensatsiya to’lanishi mumkin. Masalan,
xodim muddati 27 ish kunidan iborat yillik uzaytirilgan ta’til olish huquqidan foydalanadi.
Xodimning xohishga ko’ra, unga ta’tilning 15 ish kuni asli pullik kompensatsiya shaklida
to’lanishi mumkin.
Mehnat Kodeksi 151-moddasining uchinchi qismiga muvofiq, eng kam muddati
qonun hujjatlari bilan belgilangan quyidagi qo’shimcha ta’tillarni pullik kompensatsiya
bilan almashtirishga yo’l qo’yilmaydi, binobarin, ulardan faqat asli holida foydalanilishi
mumkin:
-noqulay va o’ziga xos mehnat sharoitida ishlaganlik uchun beriladigan qo’shimcha
ta’til;
92
-og’ir va noqulay tabiiy-iqlim sharoitlarida ishlaganlik uchun beriladigan
qo’shimcha ta’til.
Shunga e’tibor qaratish kerakki, ta’tilni pullik kompensatsiya bilan almashtirishga
yo’l qo’yilmasligi to’g’risidagi qoida yuqorida ko’rsatilgan qo’shimcha ta’tillarning faqat
qonun hujjatlari bilan belgilangan eng kam muddatiga taalluqlidir.
Ish haqi saqlanmagan holda beriladigan ta’til.
Mehnat Kodeksi 150-moddasining birinchi qismiga muvofiq, har bir xodimga uning
shaxsiy iltimosiga binoan, ish haqi saqlanmagan holda ta’til berilishi mumkin. Uning
muddati, umumiy qoidaga ko’ra, xodim bilan ish beruvchi o’rtasidagi kelishuvga binoan
belgilanadi. Demak, ish beruvchi hech qanday holatda xodimning roziligisiz uni ish haqi
saqlanmagan holda ta’tilga chiqarishga haqli emas.
Quyidagi xodimlarga ularning xohishiga ko’ra, ish haqi saqlanmagan holda ta’til
berilishi shart:
-1941-1945 yillardagi urush qatnashchilariga va imtiyozlari jihatdan ularga
tenglashtirilgan shaxslarga-har yili 14 kalendar kunga qadar. Ish haqi saqlanmagan holdagi
ta’til ularning yillik mehnat ta’tiliga qo’yilishi yoki qismlarga bo’lib foydalanilishi
mumkin. Shunisi ham borki, bu ta’tilni dam olish va ish qobiliyatini tiklash uchun
beriladigan qo’shimcha ta’til, deb hisoblash kerak. Demak, Mehnat Kodeksi 144-
moddasining uchichi qismiga muvofiq, urush qatnashchilari undan asosiy ta’til singari
yozgi yoki o’zlari uchun qulay bo’lgan boshqa vaqtda foydalanishga haqlidirlar. Urush
qatnashchilari joriy yilda bunday ta’tildan foydalanishdan voz kechishga haqlidirlar.
Biroq, bu ularga ana shu ta’tilni ko’chirish va uni keyingi ish ta’tilini ko’chirish va uni
keyingi ish yilida berishni talab qilish huquqini bermaydi. Bunday ta’til faqat ish
beruvchining roziligi bilan ko’chirilishi mumkin.
-Ishlayotgan I va II guruh nogironlariga-har yili 14 kalendar kunga qadar. Bu ta’tilni
I va II guruh nogironlariga dam olish va mehnat qobiliyatini tiklash uchun beriladigan
qo’shimcha ta’til, deb hisoblash kerak bo’ladi. Demak, Mehnat Kodeksi 144-moddasining
uchinchi qismiga muvofiq, ular bu ta’tildan yozgi yoki o’zlari uchun qulay bo’lgan boshqa
vaqtda foydalanishga haqlidirlar. Ish haqi saqlanmagan holda beriladigan ta’til faqat
xodim bilan ish beruvchi o’rtasidagi kelishuvga binoan keyingi ish yiliga ko’chirilishi
mumkin.
-Ikki yoshdan uch yoshgacha bo’lgan bolani parvarish qilayotgan ayollarga. Bu
shuni bildiradiki, buday ta’tilni ayol bola uch yoshga to’lgan kunga qadar to’liq olishi yoki
bo’lmasa, uni ko’rsatilgan davrda qismlarga bo’lib foydalanishi mumkin.
-o’n ikki yoshga to’lmagan ikki va undan ortiq bolani tarbiyalayotgan ayollarga
-har yili 14 kalendar kunga qadar. Buning ma’nosi shuki, bunday ta’tilni ishlab
chiqarish sabablariga ko’ra, ayni shu paytda berishning imkoniyati bo’lmagani taqdirda,
ish beruvchining rad etishi to’la qonuniy, deb hisoblanadi. Biroq sabablardan, shu
jumladan, ishlab chiqarish tusidagi sabablardan qat’i nazar, ish beruvchi ta’tilni joriy yil
tugaguncha berishni rad etishga haqli emas.
Bundan tashqari, Mehnat Kodeksi 254-moddasiga muvofiq, ish beruvchi kirish
imtihonlari topshirishga ruxsat etilgan xodimlarning iltimosiga binoan:
-oliy o’quv yurtlariga kirish uchun-kamida 15 kalendar kun;
-o’rta-maxsus o’quv yurtlariga kirish uchun-kamida 10 kalendar kun muddat bilan
ish haqi saqlanmagan holda ta’til berishi shart.
Oliy va o’rta-maxsus o’quv yurtlarining oxirgi kurslarida o’qiyotgan xodimlarning
iltimosiga binoan ham diplom loyihasiga materiallar to’plash uchun 30 kalendar kun
muddat bilan ish haqi saqlanmagan holda ta’til berilishi kerak.
93
Ijtimoiy ta’tillar.
Qonun hujjatlarida ish beruvchi zimmasiga xodimlarga mehnat ta’tillaridan tashqari,
ijtimoiy ta’tillar ham berish majburiyatini yuklaydi. Mehnat Kodeksining 149-moddasiga
muvofiq, xodim quyidagi ijtimoiy ta’tillarni olish huquqidan foydalanadi:
-homiladorlik va tug’ish ta’tillari;
-bolalarni parvarishlash ta’tillari;
-o’qish bila bog’liq ta’tillar;
-ijodiy ta’tillar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
