1-mavzu. Menejment faning predmeti, ob’ekti va usuli

harajat

foyda


naf baxo


1-rasm. Yuqori foyda olishning uch sharti.


Harajat – bu mahsulotni ishlab chiqarish va uni sotish hamda ish haqi to‘lashga sarflanadigan mablag‘lar yig‘indisidir. Harajat tarkibiga:

• 
  mahsulot (xizmat) tannarxi;
  
• 
  ma’muriy harajatlar;
  
• 
  ijara va foiz to‘lovlari;
  
• 
  ish haqi;
  
• 
  soliqlar kiradi.
  

Bozor iqtisodiyotida tanlash qoidasi yanada jiddiylashtiriladi. Zero, ishlab chiqarish (xizmat) uchun resurslar to‘g‘ri tanlangandagina va ulardan samarali foydalangandagina harajatlar yuqori foyda keltirishi mumkin.
Naf – bu mahsulot (xizmat) ning iste’molchilarga qanchalik ijobiy natija keltirishidir. Haridor harid qobilyati doirasida yeng nafli molni tanlashga intiladi. Shundagina u qoniqadi. Ammo tovarning nafliligi qancha yuqori bo‘lsa, uning narxi ham shuncha baland bo‘ladi. Bu esa, o‘z navbatida haridorning sotib olish qobilyatini pasaytiradi.
Baho – bu tovar va xizmatlarning pulda ifodalangan qiymatidir. Baho ikkita asosiy vazifani bajaradi.

• 
  resurslar iste’molini cheklash imkonini beradi;
  
• 
  ishlab chiqarish uchun turtki bo‘lib xizmat qiladi.
  

Ma’lumki, biror ashyo (resurs yoki tovar) qancha kamyob bo‘lsa, uning narxi shuncha baland va binobarin, uni sotib olmoqchi bo‘lganlar shuncha kam bo‘ladi. Iqtisodchilar buni narxning cheklovchilik samarasi deb ataydilar
Narxning oshishi ishlab chiqaruvchilar sarfning kengayishiga, narxning tushushi esa ishlab chiqaruvchilarning kamayishiga, ularning bir qismini bozordan bezdirishga olib keladi. Iqtisodchilar bunday ta’sirni narxning ishlab chiqarishga turtki vazifasi deb ataydilar.
Foyda ta’sir etuvchi bu uch unsurning mohiyatini anglagan boshqaruvchigina tanlovni to‘g‘ri amalga oshirishi va oqil qarorni qabul qila olishi mumkin. Boshqarish san’ati va mohorati, ya’ni menejment, shundagina namoyon bo‘lishi, pirovardda esa yuqori foyda olishga yerishilishi mumkin. Shunday qilib, sodda qilib aytganda: