1-Mavzu: Matematik tasavurlarini shakllantirish nazariyasi va metodikasining maqsad va vazifalari. Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarini shakllantirish metodikasi

Pedagogik masala

 

Maktabga  tayyorlov  gruppasida  matematikaga  qiziquvchi  bir  necha  bola  bor 

edi.  Ular  qiziqarli  masalalarni  o‘ylab  topar  edilar.  Bu  masalalar  barcha  bolalar 

bilan birgalikda muhokama qilinadi.   

Original masalalarni tarbiyachilar maxsus daftarlariga yozib olardilar. 

Savollar: 

1. Tarbiyachilar to‘g‘ri ish olib borishganmi?   

2.Mashg‘ulotlarda  va  kundalik  hayotda  bunday  bolalarga  individual 

yondashish nimadan iborat bo‘lishi kerak?   

Bolalarda miqdor va son sanoq haqidagi bilimlarni shakllantirish, 

sanashga o‘rgatish

 

O‘quv  yilining  boshida  o‘rta  guruh  tarbiyachisi  bolalarning  kichik  guruhda 

olgan  bilimlarini  yoz  davomida  ma’lum  darajada  unutib  qo‘yganliklarini  sezadi. 

O‘rta guruhga yangi bolalar ham keladilar.   

5-6  mashg‘ulotni  o‘tilganlarni  takrorlashga  bag‘ishlash  va  bolalarni  yangi 

materialni  idrok  etishga  tayyorlash  zarurligi  ma’lum  bo‘ladi.  Asosan  sanoqni 

o‘rgatish  va  sonlar  bilan  tanishtirish  uchun  zarur  bo‘lgan  tasavvur,  ko‘nikma  va 

malakalar mustahkamlanadi.  

O‘tilgan  mavzuni  takrorlash  uchun  kichik  guruh  dasturida  tavsiya  etilgan 

mashqlardan bir oz murakkablashtirilgan holda foydalaniladi. Mashqlar dasturdagi 

topshiriqlarning 2-3 tasini bir yo‘la bajarish imkonini beradi.  

---

Bolalarga  to‘plam  ichidan  ayrim  narsalarni  ajratish  va  narsalarni  to‘plamga 

birlashtirish  mashq  qildiriladi,  ular  hamma  narsalar  uchun  umumiy  bo‘lgan 

belgilarni va narsalarning faqat bir qismi uchungina xos bo‘lgan umumiy belgilarni 

ajrata  olishga  o‘rgatiladi.  Agar  tarbiyachi  bolalarning  mazkur  materialni  yaxshi 

o‘zlashtirganliklarini sezsa, unda  bir  mashg‘ulot  bilan  cheklanib qolishi  mumkin. 

Aks holda, bunday mashqlar yana  mashg‘ulotning ikkinchi qismiga kiritiladi.  

Bolalarda tevarak-atrofda turgan yakka (bitta) narsalarni va narsalar yig‘indisi 

(ko‘p)ni  mustaqil  topa  olish  ko‘nikmasi  mustahlanadi.  Shu  maqsadda  o‘rta 

guruhda kichik guruhdagiga qaraganda mashq birmuncha murakkab variantlaridan 

foydalaniladi.  Bolalarga  matematik  tushunchalarni  shakllantirishda  ko‘proq 

mustaqillik  beriladi,  nimani  qayerdan  izlash  kerakligi,  “Qarang,  qaysi  narsalar 

ko‘p, qaysilari bittadan uchraydi”, umumiy ko‘rsatlar bilan beriladi.  

Bolalarni  faqat  bir  turdagi  narsalarni  fikran  bir  guruhga  birlash  tirishga, 

ularning  barchasi  uchun  umumiy  bo‘lgan  xususiyat  (buyumlarning  nimaga 

mo‘ljallanganligi  va  boshqalar)  asosida  “to‘plam  hosil  qilish”ga  o‘rgatibgina 

qolmasdan,  balki  guruhni  tashkil  etuvchi  narsalarning  faqat  bir  qismi  uchungina 

umumiy  bo‘lgan  belgilarni  hisobga  olishga,  ya’ni  qism  to‘plamni  ajratishga  ham 

o‘rgatiladi.  Masalan,  pedagog  bolalar  diqqatini  deraza  tokchasida  turgan  ko‘p 

o‘simliklar orasida baland va pastlari, katta va kichik barglilari borligiga jalb etadi 

va hokazo.  

Bu  davrda  asosiy  e’tibor  ikki  to‘plamning  miqdorini  qiyoslashni  mashq 

qildirishga qaratiladi. Bolalar ikki guruhning qaysi birida narsalar ko‘p (kam)ligini 

yoki ularning baravarligini aytishga o‘rgatiladi.  

Tarbiyachi  ularga  guruhlarni  amaliy  ravishda  taqqoslash,  ustma-ust  va 

yonma-yon qo‘yish usullarini eslatadi.  

Bolalarni  narsalarning  boshqa  belgilari  ichidan  miqdori  tomonini  ajrata 

bilishga  o‘rgatish  muhim  ahamiyatga  ega.  Bunga  mazkur  holda  guruhning 

unchalik  ahamiyatli  bo‘lmagan  belgilarini  -  guruhdagi  narsalarning  rangi,  katta-

kichikligi va joylashuvini o‘zgartirish orqali erishiladi.  

---

Мiqdoriy tuzilishi turlicha bo‘lgan to‘plamlar bilan ishlash bolalarda narsalar 

sonini  aniq  belgilash  zaruratini  hosil 

qiladi.  Sanoqda  o‘zlashtirish  uchun 

sharoit paydo bo‘ladi.  

Bu  mashg‘ulotlarda  ba’zi  fazoviy 

tasavvurlar  aniqlanadi,  o‘ng  chapni 

farqlash,  narsalarni  chapdan  o‘ngga  qarab  o‘ng  qo‘l  bilan  ko‘rsatish,  yuqorigi  va 

pastki  (doskalar),  chapdan  o‘ngga  iboralarini  tushunish  ko‘nikmasi 

mustahkamlanadi.  

Bolalar  shakllar  —  doira,  kvadrat,  uchburchakni  sezish,  harakat  va  ko‘rish 

yo‘li bilan tekshirib ko‘rishni mashq qiladilar, ularni rang va hajmlaridagi farqlarga 

qaramasdan bilib olishni  o‘rganadilar.   

Bolalarning  o‘lcham  munosabatlari:  uzunroq—qisqaroq,  kengroq—torroq, 

ko‘proq—kamroq haqidagi tasavvurlari va tegishli munosabatlarni aniqlash uchun 

yonma-yon  va  ustma-ust  qo‘yish  usullaridan  foydalanish  ko‘nikmalari 

mustahkamlanadi.  Birinchi  mashg‘ulotlardayoq  bolalarda  bu  ko‘nikmalarga 

qiziqish  uyg‘otish  va  shug‘ullanish  malakasini  o‘stirishni  davom  ettirish  muhim 

ahamiyatga ega.