1-Mavzu: Ma’lumotlarni arxivlash

Nazorat savollari.

1. 
   Intеrnеtning yaratilish tarixihaqida nimalarni bilasiz?
   
2. 
   Intеrnеtning tеxnik, dasturiy ta`minot, axborotli qismlari haqida nimalarni bilasiz?
   
3. 
   Aloqa kanali dеganda nimani tushanasiz?
   
4. 
   Bayonnoma nima? WWW nima?
   
5. 
   Multimеdia dеganda nimani tushinasiz? Sayt nima?
   

17-Mavzu: Lokal tarmoqlar. Korporativ tarmoq. Intranet tarmog`i.
Reja:
1. Lokal kompyuter tarmog`ida ishlash afzalligi.

2. Tarmoq topologiyasi.

3. Monokal tarmoq topologiyasi.
Tayanch so`z va iboralar: Lokal, lokal kompyuter tarmog`i, magnit disk, fayl, umumiy resurslar, printer, amaliy dasturlar.
Lokal tarmoqda ishlashning asosiy afzalligi quyidagicha: ko`p marta foydalaniladigan rejimda dasturli modem, printerlar tarmog`idagi disklarning umumiy resurslardan va hamma kirishi mumkin bo`lgan diskda saqlanuvchi ma`lumotlardan foydalanish, shuningdek, bir kompyuterdan boshqasiga axborot uzatish imkoniyati. Fayl serverli lokal tarmoqda ishlashning asosiy afzalliklarni sanab o`tamiz.

1. Shaxsiy umumiy foydalanuvchi ma`lumotlarni faylli-serverda saqlash imkoniyatining mavjudligi. Shu bois umumiy foydalaniladigan ma`lumotlar ustida bir vaqtda bir necha foydalanuvchi ishlay oladi. (Matnlar, elektron jadval va ma`lumotlar bazasini ko`rib chiqish, o`qish), Net Ware vositasida fayl va kataloglar darajasidagi ma`lumotlar ko`p tomonlama himoya qilinadi; umumiy ma`lumotlarning Excel, Access kabi tarmoqli amaliy dasturlangan mahsulotlar bilan yaratiladi. Ayni paytda dasturda belgilangan kirish uchun chegara tarmoq operatsion tizimi orqali o`rnatilgan chegara doirasida bo`ladi.

2. Ko`pgina foydalanuvchilar uchun zarur bo`ladigan dasturli vositani doimiy saqlash imkoniyati: U yagona nusxada fayl-server diskida bo`ladi. Shuni qayd etamizki, dasturli vositani bunday saqlash foydalanuvchi uchun ilk ish usullarini buzmaydi. Ko`pgina foydalanuvchilar uchun zarur bo`lgan dasturli vositaga avvalo matn va grafik tahrirlovchi, elektron javallar, ma`lumotlar bazasini boshqarish tizimi va boshqalar kiradi. Ko`rsatilgan imkoniyatlar orqali quyidagi ishlarni bajarish mumkin: Ishchi stantsiyalarining lokal diskni dasturlangan vositalarni saqlashdan ozod qilish hisobiga tashqi hotiradan unumli foydalanish; tarmoq operatsion tizim himoya vositasi bilan dasturli mahsulotlarni ishonchli saqlash; dasturli mahsulotlarni ishlashga layoqatli ahvolda ishlab turishi va ularni yangilashni soddalashtirish, chunki ular fayl-serverda bir nusxada saqlanadi.

3. Tarmoqning barcha kompyuterlar o`rtasida axborot almashishi. Ayni paytda tarmoqdan foydalanuvchilar o`rtasida dialog saqlanadi, shuningdek elektron pochta ishini tashkil etish imkoniyati ta`minlanadi.

4. Bir yoki bir qancha umumtarmoq printerlarida tarmoqdagi barcha foydalanuvchilarning bir vaqtda yozishi. Bu paytda quyidagi omillar ta`minlanadi: har bir foydalanuvchining tarmoq printeriga kira olishi.

5. Kuchli va sifatli printerdan foydalanish imkoniyati (malakasiz muomiladan himoyalangan holda) dasturli mahsulotlar sifatida bosishi. O`qituvchi kompyuterida bajarilgan ishlarni o`quvchilar kompyuterida ko`rsatish; o`qituvchining kompyuter monitorida o`quvchilar kompyuterlari ekranlarini aks ettirish orqali o`quvchilar bajaradigan ishlarni nazorat qilish.

6. Global tarmoqning yagona kommunikatsiyasi uzeli bo`lganda lokal tarmoqning har qanday kompyuteridan global tarmoq resurslariga kirishni ta`minlash.

Tarmoq topologiyasi – bu kompyuterlar aloqa kanallari birlashuvining mantiqiy sxemasi. Lokal tarmoqlarida ko`pincha asosiy uch topologiyadan biridan foydalaniladi: Monokanalli, aylanma yoki yulduzsimon. Boshqa ko`pgina topologiyalar shu uchtasidan kelib chiqadi. Tarmoq uzellarining kanalga kirish ketma-ketligini aniqlash uchun kirish uslubining o`zi zarur.

Kirish uslubi – bu moddiy darajada uzellarni birlashtiruvchi ma`lumotlarni uzatish kanalidan foydalanishni belgilovchi qoidalar to`plamidir. Lokal tarmoqlarida eng keng tarqalgan kirish uslublari Ethernet, Token-Ring, Arenet sanaladi. Tarmoq platalari moddiy qurilma bo`lib, har bir kompyuter tarmog`iga o`rnatiladi va tarmoq kanallari bo`yicha axborot uzatish hamda qabul qilishni ta`minlaydi. Monokanal topologiya tarmog`i barcha kompyuter tarmog`ini birlashtiruvchi bitta aloqa kanalidan foydalaniladi. Topologiya tarmog`ida eng keng tarqalgan uslub – bu eltuvchi chastotani va ixtiloflarni aniqlovchi kirish uslubidir (CSMA/CD)

PK - Eternet tarmoq platali personal kompyuterlar, TM - terminator.

Bunda avvalo, tarmoqning kirish uslubida kommunikatsiya kanali bo`yicha ma`lumotlarni jo`natishdan oldin kanal tanlab quriladi va u bo`sh ekanligiga ishonch hosil qilingandan so`nggina, paket jo`natiladi.

Agar kanal band bo`lsa, uzel tasodifiy vaqt oralig`ida paketni uzatishga qayta urinib ko`radi. Bitta tarmoq uzeli orqali uzatiladigan ma`lumotlar barcha uzellarga yetib boradi, ammo bu ma`lumotlar uchun mo`ljallangan uzelgina ularn aniqlaydi va qabul qiladi. Kanal bandligi oldindan eshitilib turilsa-da, ikkita uzel orqali paketlarni bir vaqtda uzatish paytda ixtilof paydo bo`lishi mumkin. Bu shu narsa bilan bog`liqki, signal kanal bilan o`tayotganda vaqtinchalik ushlanib qolishi mumkin: signal yuborilgan lekin eshitib turadigan uzelgacha yetib bormagan bo`ladi. Natijada uzel kanalini bo`sh deb hisoblab uzatish boshlanadi. Bunday kirish uslubiga ega tarmoqqa Ethernet tarmog`i deyiladi. Ethernet tarmog`ida lokal tarmoqlar uchun ma`lumotlarni uzatish tezligi sekundiga 10 Mbitga teng (Mbit/s). Kichik EHM, mikro EHM va nihoyat shaxsiy komg’pyuterlarning paydo bo`lishi, ma`lumotlarni taqsimlangan holda qayta ishlash – bu ma`lumotlarni mustaqil holda, lekin taqsimlangan tizimni ifodalovchi, bir-biriga bog`langan komg’yuterlar tomonidan qayta ishlash demakdir. Shuningdek uzatish tezligi 100 Mbit/s ga teng Fast Ethernet mavjud. Giqabit Ethernet texnologiyasi ham yuzaga kelmoqda. Ma`lumotlarni taqsimlangan holda qayta ishlashni amalga oshirish uchun ko`p mashinali assotsatsiya tashkil etilgan. Uning tuzilmasi quyidagi yo`nalishlardan biri bo`yicha ishlab chiqiladi:

• 
  ko`p mashinali hisoblash;
  
• 
  komplekslari (KXK);
  
• 
  kompyuter (hisoblash) tarmog`i.
  

Windows muhitida to`g`ridan-to`g`ri  ulanishni quyidagi ketma-ketlik bo`yicha tashkil etilishi mumkin.

1. Ikki ta kompyuter ketma ket yoki paralel kabel yordamida ulang.

2. Boshqaruvchi kompyuterdan “прямое соединение” dastursini ishga tushirish.

Ekranda dialog oynasi hosil bo`ladi. “Приём команд” buyrug`i boshqaruvchi kompyuter bilan ulanishga xarakatni boshlaydi. Oynada ko`rinib turgan joriy xolat bo`lib uni o`zgartirish mumkin.

3. Oynadagi “Изменит’” klavishiga sichqoncha ko`rsatkichni olib kelib klavishni bosing. Ekranda kompyuterni “Ведомий” yoki “Ведущий” rejimiga o`tishni ta`minlovchi peretsyugatillarichiqadi. Ikki xoldan biri tanlanishi kerak.

4. “Ведомий” rejimini tanlang va “Далее” klavishini bosing. Ekranda mavjud portlar ro`yixati chiqib biror portni tanlashni taklif etadi. Foydalanuvchi yangi port kiritishi ham mumkin.

5. Kerakli portni tanlab “Далее” klavishini bosing.

6. Ekranda ulanishga parol qo`yishni imkoniyatini beruvchi dialog oynasi chiqadi. Parol kiritish uchun “Устоновит парол” tanlanib bosiladi.

 7. “Готово” klavishi bosilishi bilan “To`g`ridan-to`g`ri ulanish” dastursi klientni ulanishini kutadi. Agar bir necha sekund ichida klient javob bermasa, dastur to`g`ri o`langanligini tekshirishni so`raydi. Agar ikkinchi kompyuter o`lanmagan bo`lsa oyna yopiladi. “Ведущий” kompyuter ham yuqoridagi singari sozlanadi. Faqat palrolni kiritishga to`g`ri keladi. Windows operatsion sistemasida “Удаленный доступ к сети” dastursi faqat server bilan ulanish imkoniyatini beradi. Bu dasturni ishlatishdan oldin dasturni “Установка и удаление программ” yordamida o`rnatiladi.

Serverga ulanish uchun dasturni sozlashga to`g`ri keladi.

1.“ Удаленный доступ к сети” pakasini oching. “Новое соединение” buyrug`ini ishga tushiring. O`zgartirmagan xolatda “Соединение” holati bo`ladi. Dialog oynasida “Настройка”, klavishi ham mavjud.

  2. Nom tanlashdan keyin, modem tipini tanlang. va “Далее” klavishini bosing, ekranda yangi dialog oynasihosil bo`lib, xalqaro ulanish uchun shahar kodi va abonent nomerini so`raydi, so`ralgan informatsiyalar kiritilib “Далее” klavishi bosiladi.

3. Ulanishdan oldingi oxirgi dialog oynasi chiqib, ba`zi informatsiyalarni o`zgartirish imkoniyatini beradi.

         Lokal tarmog`ini asosiy maqsadi – hisoblash qurilmalari resurslari: disk xotirasi, dastur, printerlar, berilganlardan birgalikda foydalanishdir. Bu lokal tarmoq birinchidan apparat vositalariga bo`lgan sarfni kamaytiradi. Bunda bitta kompyuterda mavjud bo`lgan dastur vositasidan birgalikda foydalanish mumkin. Ikkinchidan, turli kompyuterlarda olib borilgan hisoblash ishlarini umumlashtirish va yakuniy forma chikarish, imkoniyati bor.          Lokal kompyuter tarmog`ida bitta kompyuterni tarmog`ni bosh kompyuteri, qolganlarini ishchi stantsiyalari deyiladi. Bosh kompyuterni fayl-serverlar  yeki oddiy qilib server deyiladi. Kompyuterlar server bilan maxsus tarmok platalari va maxsus kabellar orkali o`lanadi. Shuni aytib utish kerakki, butun sistemani ishini “tarmoq operatsion sistema”si tashkil etadi va boshqaradi.