1-mavzu: Maktabgacha ta’limyoshidagi bolalarni har tomonlama tarbiyalashda ona tilining ahamiyati Ona tilining maktabgacha ta'limda tutgan o‘rni, mohiyati. Maktabgacha ta‘limda Bolalarning nutqini o‘stirish pedagogik fan sifatida

Tarbiyachi: To‗g‗ri, kimki xaltachaning ichidan bitta o‗yinchoqni olsa, shu o'yinchoqning nomini aytib, u haqda she‘r aytib beradi, deb aytadi va o‗zi xalta ichidan bitta o‗yinchoqni olib, u haqda yod olingan she‘rni aytib beradi. So‗ngra bolalarni yoniga bitta-bittadan chaqirib, xaltacha ichidan o‗yinchoq olishni va u haqda she‘r aytib berishni taklif etadi.
O‗rta guruhda she‘r yodlatishda yilning boshida kichik guruhdagi usullar: o‗yinchoqni, buyumni, harakatlarni ko‗rsatish usullaridan foydalaniladi. Yilning ikkinchi yarmidan boshlab o‗yin usullari yoddan aytib berilgan she'r ustida suhbatlashish bilan almashinadi.
Katta guruhda mavzusi jihatdan turli xildagi: ona -Vatan, tabiat, bayramlar, kishilarning mehnatlari, bolalar hayoti, o‘simlik va hayvonot dunyosi va boshqalar haqídagi she‘rlar yod oldiriladi. Bu guruhda tarbiyachining vazifasi faqat bolalarning she‘rni yod olishlariga yordam bcrishgina emas, balki uni emotsional tarzda idrok qilishlariga erishish hamdir.
Bolalarni she‘rni ifodali aytib berishga o‗rgatishga alohida ahamiyat berish lozim. Tarbiyachi suhbat vaqtida bolalarga bayramlar haqidagi shc'rlarni sevinch ifodasi bilan , kuz haqidagi she'rlarni esa biroz g ‗amgin ohangda aytilish sabablarini tushuntiradi. She‘rni nutq o‗stirishga doir bir necha mashg'ulotlarning ikkinchi qismida, ertalabki va kechki soatlarda takrorlash rejalashtiriladi. Quyida misol tariqasida tayyorlov guruhlarida she'r yodlatish mashg'ulotining ishlanmasini keltiramiz.
Z . Diyorning „Binafsha“ she‟rini yod oldirish .
Dastur mazmuni. Bolalarga binafsha bahor faslining elchisi ekanligi to ‗g‗risida tushuncha berish va mustahkamlash. She‘rning mazm unini tushunishga. unda aks etgan ko‗tarinki ruhdan, quvnoq ohangdan, sevinch, shodlikdan ta‘sirlanishga undash.
Mashg„ulotga tayyorgarlik. Binafsha gulini guldonga solib, bolalarga ko‗rinmaydigan joyga qo'yish.
Mashg‗ulotning borishi. Tarbiyachi: Hozir o'lkamizda qaysi fasl? Bu faslda ob-
havo qanday bo‘ladi? Qanday gullarni bahor elchisi deymiz? Binafshalar qayerlarda ochiladi? Siz shu gulni ko‗rganmisiz? (Binafsha gulini ko‗rsatadi.) Bolalar javobidan Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni

so‘ng tarbiyachi ularning javoblarini umumlashtirib, shunday deydi: To‗g‗ri, hozir bahor fasli. Bahor faslida hammayoq chiroyli libosga burkanadi. Bog‘larda qushlar sayraydi, kapalaklar guldan gulga qo‗nib yayraydi. Bahor elchilari binafsha, lola ochiladi. Hamma bog'larga, dala va adiriarga gul tergani chiqishadi. Bahor fasli, gullar haqida shoirlar sh e‘rlar yozishgan. Mana, bolalar shoiri Zafar Diyor ham binafsha haqida she‘r yozgan.

Tarbiyachi she'rni yoddan aytib beradi. So‗ngra she‘r mazmuni yuzasidan quyidagi savol-javob tarzidagi suhbat o'tkaziladi:
Zafar Diyorning „Binafsha― she‘ri sizga yoqdimi? Sizlarga hammadan ko‗ra ko‗proq nimasi yoqdi? Binafsha haqida nima deyilgan? Binafshaning hididan nimalar lazzat olar ekan? Bu she‘rda kapalak haqida nima deyilgan? Bu she‘rda kimlar binafshani
maqtashlari haqida yozilgan? Kimning esida qoldi? Kim aytib bermoqchi?
Tarbiyachi bolalar javobini to‘ldirib: „Endi diqqat bilan tinglang. Bu she'rni sizlarga aytib beraman. Sizlar she‘rni yod olishingiz kerak―, — deydi. She'rni ikkinchi marta ifodali qilib yoddan aytib bergach, takrorlashga istagan bolani chaqiradi, so‗ngra o‗zi belgilab qo ‗ygan bolani she'rni yoddan aytish uchun chaqiradi.
Mashg‗ulotning 2- qismida „Gullar do‗koni‖ ta‘limiy o‗yini o'tkaziladi
Bolalar bog'chasida bolalarga she‘r yodlatishning asosiy maqsadi va ahamiyati ularda she‘riyatga bo'lgan muhabbatni, badiiy didni tarbiyalash, poeziyaning eng yaxshi namunalarini idrok etishni shakllantirishdir.
Shuningdek, bolalarga estetik tarbiya berishda ham she‘r yod oldirishning ahamiyati benihoya kattadir. „Bolalar bog'chasida ta‘lim-tarbiya dasturi―da yod oldirilishi lozim bo'lgan sheYlaming ro'yxati berilgan. Bu she‘rlar bolalar hayotidan olingan bo'lib, ular quvnoq o'yinlar, o'yinchoqlar, uy hayvonlari, tabiat to'g'risidagi she‘rlardir. She‘r yod oldirishda tarbiyachi oldida bir qancha vazifalar turadi:
1. O'qilgan she‘rni hamma bolalar csda saqlab qoiishlariga erishish.
2. Bolalarda she‘rga (poeziyaga) nisbatan qiziqish uyg'otish va mustahkamlash.
3. She‘r mazmunini va undagi ayrim qiyin so'zlarning ma‘nosini tushunib olishlariga yordam berish.
4. Tinglovchilar oldida she‘rni ifodali aytib berishga o'rgatish.

Bu vazifalarning barchasi bir vaqtda amalga oshiriladi.

Yodlatish uchun she‘r tanlashda „Dastur" vazifalariga, bolalarning yosh va psixologik xususiyatlariga, esda saqlash q o b i 1 i u at I a r iga e‘tibor berish kerak. Yodlatish uchun she'r tanlashda shuni hisobga olish kerakki, she‘r hajm jihatidan uncha katta bo'lmasligi, kichik guruhlarda 1 banddan oshmasligi, o'rta guruhda 2 band, katta guruhlarda 3—4 banddan oshmasligi kerak. Bolalar bir oy ichida kuni bilan 1—2 ta she'rni (mashg'ulotda) yod oladilar. Ba‘zilarini (sanamalar, kikillamalar, ashulalarni) mashg'ulotdan tashqari vaqtda (sayrda, o'yin jarayonida) beixtiyor eslab qoladilar. Tarbiyachi bolalar bilan she‘r yod oldirish mashg'ulotini tashkil etishdan awal guruhdagi bolalarning qaysisi tez, qaysi birlari sekin, qaysilari puxta, qaysilari bo'sh yod olishlarini aniqlab olishi kerak.
Kichik guruhda she‘r yod oldirishda ko'rsatmalilik, o'yin harakatlari orqali ko'rsatish, ovozga taqlid qilish usullaridan keng foydalaniladi. Masalan, ,,Ayiqcham― she‘rini yodlatish.
Dastur mazmuni. Bolalarni she'r mazmuni bilan tanishtirish, uning ma'nosini tushunishga va yod olishga yordam berish. Bolalarni o'z o'rtoqlari oldida she'r aytishga o'rgatish.
Mashg'ulot uchun material. Katta ayiqcha o'yinchog'i.
Mashg‗ulotning borishi. Bolalar yarimdoira hosil qilib o'tiradilar.
Tarbiyachi: Bolalar, qaranglar, bizga kim rnehmon bo'lib kelibdi? Bu nima?
Bolalarning javoblari tinglanadi.
Tarbiyachi: Biz sizlar bilan bu ayiqchani ko'rganmiz. Ayiqchaning bosh qismida ikkita qulog'i, dum-dumaloq, mun- choqdek ko'zlari, tumshug'i va tana qismida to'rtta oyog'i borligini bilamiz. Ayiqcha o'rmonda, hayvonot bog'ida yashaydi, u asalni juda yaxshi ko'radi. Qaranglar, u qanday chiroyli, biz bu ayiqchani juda yaxshi ko'ramiz, u bilan o'ynaymiz. O'yinchoq ayiqcha haqida chiroyli she‘r yozilgan (she'rni yoddan aytib beradi):
Ayiqchamning oyog'i tushdi uzilib, Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni

Qarab turar ayiqchani ko'zi suzilib.

Ayiqchamni men juda yaxshi ko'raman,
Uzilgan oyog'ini o'zim tikib qo'yaman.
Tarbiyachi bu she'rni aytish bilan bir vaqtda matn mazmuniga taalluqli harakatlarni bajaradi, ayiqchaning uzilib tushgan oyog'i, ko'zini ko'rsatadi, bag'riga bosadi, tikish harakatini bajaradi. So'ngra bir bolani yoniga chaqirib, she‘rni yoddan aytib turadi, bola esa harakatlarni bajaradi. Shu tariqa 2—3 bolani yoniga chaqirib, she‘r matniga mos harakatlarni bajarishni taklif etadi. Keyin she'rni (harakatlarini ko'rsatish bilan) takrorlash uchun tez eslab qoladigan bolalarni chaqiradi. Bolalar she'rni harakatlarini ko'rsatish bilan aytib beradilar, tarbiyachi esa bolalarga ayrim so'zlarni, jumlalarni (agar esdan chiqarsa) aytib turadi. Mashg'ulotning oxirida bolalar ayiqcha bilan o'ynaydilar. Bu she'r ona tili mashg'ulotining boshqa turlaridan (didaktik o'yin, rasm yuzasidan suhbat va h.k.) farqli ravishda mashg'ulotning ikkinchi qismi sifatida rejalashtirilib, takrorlanadi. „Ajoyib xaltacha― didaktik o'yini o'ynalib, mashg'ulot oxirida „Ayiqeha" she‘rini takrorlatish mumkin.
Kichik guruhlarda yiliga 1—2 marta tanish she'rlarni, ovutmachoqlarni, ashulalarni bolalar xotirasida mustahkamlash uchun mashg'ulot o'tkazish mumkin. Masalan: „Ajoyib xaltacha" didaktik (ta'limiy) o'yini o'ynaladi. Xaltachaga bolalarga ilgari yod olgan she'r va ashulalaridan ma‘lum bo'lgan o'yinchoqlar: ayiqeha, toychoq, mushuk, xo'roz, koptok, qo'g'irchoq va h.k. lar solinadi. Bolalar yarim doira hosil qilib o'tiradilar. Tarbiyachi o'yinchoqlar solingan xaltachani bolalarga ko'rsatib: Bolalar, bu nima? Uni silkitib, ichida nimalar borligini ayta olasizmi? — deb so'raydi. So'ng bolalar javobi tinglanadi.
Tarbiyachi: To'g'ri, kimki xaltachaning ichidan bitta o'yinchoqni olsa, shu o'yinchoqning nomini aytib, u haqda she‘r aytib beradi, deb aytadi va o'zi xalta ichidan bitta o'yinchoqni olib, u haqda yod olingan she‘rni aytib beradi. So'ngra bolalarni yoniga bitta-bittadan chaqirib, xaltacha ichidan o'yinchoq olishni va u haqda she‘r aytib berishni taklif etadi.
O'rta guruhda she‘r yodlatishda yilning boshida kichik guruhdagi usullar: o'yinchoqni, buyumni, harakatJarni ko'rsatish usullaridan foydalaniladi. Yilning ikkinchi yarmidan boshlab o'yin usullari yoddan aytih berilgan she'r ustida suhbatlashish bilan almashinadi.
Katta guruhda mavzusi jihatdan turli xildagi: ona-Vatan, tabiat, bayramlar, kishilarning mehnatlari, bolalar hayoti, o‘simlik va hayvonot dunyosi va boshqalar haqidagi she‘rlar yod oldiriladi. Bu guruhda tarbiyachining vazifasi faqat bolalarning she‘rni yod oli^hlariga yordam berishgina emas, balki uni emotsional tarzda idrok qilishlariga erishish hamdir.
Bolalarni she‘rni ifodali aytib berishga o'rgatishga alohida ahamiyat berish lozim. Tarbiyachi suhbat vaqtida bolalarga bayramlar haqidagi she‘rlarni sevinch ifodasi bilan, kuz haqidagi she'rlarni esa biroz g'amgin ohangda aytilish sabablarini tu- shuntiradi.
She‘rni nutq o'stirishga doir bir necha mashg'ulotlarning ikkinchi qismida, ertalabki va kechki soatlarda takrorlash rejalashtiriladi. Quyida miso! tariqasida tayyorlov guruhlarida she'r yodlatish mashg'ulotining ishlanmasini keltiramiz.
Z. Diyorning „Binafsha' she‘rini yod oldirish.
Dastur mazmuni. Bolalarga binafsha bahor faslining elchisi ekanligi to'g'risida tushuncha berish va mustahkamlash. She‘rning mazmunini tushunishga, unda aks etgan ko'tarinki ruhdan, quvnoq ohangdan, sevinch, shodlikdan ta‘sirlanishga undash.
Mashg‗ulotga tayyorgarlik. Binafsha gulini guldonga solib, bolalarga ko'rinmaydigan joyga qo'yish.
Mashg‗ulotning borishi.
Tarbiyachi: Hozir o'lkamizda qaysi fasl? Bu faslda ob- havo qanday bo'ladi? Qanday gullarni bahor elchisi deymiz? Binafshalar qayerlarda ochiladi? Siz shu gulni ko'rganmisiz? (Binafsha gulini ko'rsatadi.) Bolalar javobidan so'ng tarbiyachi ularning javoblarini umumlashtirib, shunday deydi: To'g'ri, hozir bahor fasli. Bahor faslida hamma yoq chiroyli libosga burkanadi. Bog'larda qushlar sayraydi, kapalaklar guldan gulga qo'nib yayraydi. Bahor elchilari binafsha, lola ochiladi. Hamma bog'larga, dala va adirlarga gul tergani chiqishadi. Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni

Bahor fasli, gullar haqida shoirlar she‘rlar yozishgan. Mana, bolalar shoiri Zafar Diyor ham binafsha haqida she‘r yozgan.

Tarbiyachi she‘rni yoddan aytib beradi. So'ngra she‘r mazmuni yuzasidan quyidagi savol-javob tarzidagi suhbat o'tkaziladi:
Zafar Diyorning „Binafsha'4 she‘ri sizga yoqdimi? Sizlarga hammadan ko'ra ko'proq nimasi yoqdi? Binafsha haqida nima deyilgan? Binafshaning hididan nimalar lazzat olar ekan? Bu she‘rda kapalak haqida nima deyilgan? Bu she‘rda kimlar binafshani maqtashlari haqida yozilgan? Kimning esida qoldi? Kim aytib bermoqchi?
Tarbiyachi bolalar javobini to'ldirib: „Endi diqqat bilan ting- lang. Bu she‘rni sizlarga aytib beraman. Sizlar she'rni yod olishingiz kerak―,— deydi. She'rni ikkinchi marta ifodali qilib yoddan aytib bergach, takrorlashga istagan bolani chaqiradi, so'ngra o'zi belgilab qo'ygan bolani she'rni yoddan aytish uchun chaqiradi.
Mashg'ulotning 2- qismida „Gullar do'koni'1 ta‘limiy o'yini o'tkaziladi.