1-Mavzu: Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarning tarbiyasi. O‘zbekistonda maktabgacha ta’limning vujudga kelishi va taraqqiyot bosqichlari. Reja

Despotizm (zulmkorlik)
– bola yaqin kishilariga nisbatan o‘z fikrini singdirishga harakat qiladi,
ota-onasini talab qilganlarini bajarishga majbur qiladi.
Farzandingizda yoki tarbiyalanuvchingizda ko‘pincha ko‘z yoshi bilan o‘tadigan jahldorlik,
qaysarlik holatlari kuzatilyapti. U o‘zini yo‘qotib, baqiryaptimi? Bu holatda siz qanday yo‘l
tutishni bilmayapsizmi? Bu vaziyatda sizdan, eng avvalo, sabrli va dono bo‘lish talab qilinadi.
Kichkintoyning qiliqlariga javob qaytarishga shoshilmang. Agar bola sizdagi xotirjamlikni
ko‘rsa, bu unga ham ta’sir qiladi va tinchlanadi. Agar jahlingiz chiqsa, bola rejasi amalga
oshganini
ko‘rib,
bunday
odatlarini
davom
ettirishi
mumkin.
Agar kichkintoy tez-tez qaysarlik qilsa, unga kuch bilan ta’sir ko‘rsatishga urinmang. Ayyorroq
bo‘ling, axir siz kattasiz-ku! Tabassum qiling, gapni hazilga buring va uddaburonlik bilan uning
e’tiborini boshqa narsaga torting.
Bolangizni idish sindirgani, kiyimini iflos qilgani va shunga o‘xshash holatlar uchun
urishasiz. Shundan so‘ng bola “Meni yaxshi ko‘rishmaydi”, deya o‘ylay boshlaydi. Gap
shundaki, bu yoshda bola sizning unga bo‘lgan umumiy munosabatingiz va biror bir odatiga
bo‘lgan qarashlaringizni bir-biridan ajratolmaydi. Unda sizning mehr-muhabbatingizga shubha

---

uyg‘onadi. Shunday ekan, farzandingizga e’tiborliroq bo‘ling, uni tez-tez maqtang, kamchiliklari
bo‘lsa yumshoqlik bilan tushuntiring.
Bu davrda ota-onalar (tarbiyachilar) qanday choralar ko‘rishi kerak?

Bolaning qaysarlik-u injiqliklariga ko‘p ahamiyat bermang. Uni tushinishda, mehr
ko‘rsatishda davom eting, biroq o‘zgarishlaridan xavotirga tushmang.

Krizis davrida uning yonida bo‘ling, toki bola uni tushunayotganlarini, yolg‘iz emasligini
anglasin.

Bu davrda unda nimanidir o‘zgartirishga urinmang. Urishish befoyda, urish esa uni battar
asabiy qilib qo‘yadi.

Bola bilan munosabatlarda qat’iyatli bo‘ling. “Yo‘q” dedingizmi, shu fikrda sobit turing.
Shu bilan bola “mumkin”, “mumkin emas” kabi kalit so‘zlarini asta-sekin o‘zlashtira boshlaydi.
Shuni yodda tutingki, kattalar tomonidan qo‘yiladigan talablarning aniq va qat’iy bo‘lmasligi
uch yosh krizisini qiyinlashtiradi.

Bola xulq-atvoriga baho berayotganda uning e’tiborini nafaqat yaxshi yoki yomon ish
qilganiga, balki bu boshqalarga qanday ta’sir ko‘rsatishiga ham qarating.

Farzandingiz jamoat joylarida o‘zini yomon tutsa, o‘zingizni yo‘qotib qo‘ymang. Bunda eng
foydali yo‘l – uni qo‘lidan ushlab, olib ketish.

Jazava va qaysarlik tomoshabin talab qiladi, shunday ekan begonalarni yordamga
chaqirmang: “Qarang, qizim qanday odobsiz bo‘lgan.” Bolaga aynan shu kerak, bu vaziyatni
battar murakkablashtiradi.

Ayyorona yo‘l tutishga, bola e’tiborini boshqa narsaga qaratishga harakat qiling.
Shundagina u tinchlanadi.