1-Мавзу. "Корхоналарни ривожлантириш стратегияси" фанининг

Ваколат ва мажбурият тамойили бошқарувнинг рационал, 
аниқ ва йўлга қўйилган ташкилий тизимини яратиш, лавозимларга 
оид йўриқнома ҳамда раҳбар ва мутахассисларнинг ҳуқуқ ва 
бурчлари тўғрисидаги ҳужжатларни ишлаб чиқиш, бажарилган иш 
учун моддий жавобгарликни белгилаш, буйруқ ва кўрсатмаларни ўз 
вақтида тайёрлашни англатади. Ҳар бир лавозим эгаси - бўлим ёки 
хизмат бошлиғидан, то корхона раҳбаригача - бошқарув 
фаолиятидаги ўз ваколатларини яширмаслиги ва мажбуриятларини 
камайтирмаслиги - бошқаларнинг, яъни 
унга 
бўйсинувчи 
шахсларнинг зиммасига юкламаслиги лозим.
Юқорида кўрсатилган тамойиллар ҳам алоҳида, ҳам биргаликда 
бошқарув тизимининг ишончлилигига ва корхона раҳбари ҳамда ҳар 
бир бошқарув тузилмасининг обрўсини ўстиришга хизмат қилиши 
лозим. Бундан ташқари, улар доимий равишда мукаммаллаштириб 
борилиши ҳамда замон руҳи ва хўжалик юритиш механизми 
талабларига жавоб берувчи янги тамойиллар билан тўлдирилиши 
зарур. Бу эса бошқарув тизими ва жараёнларининг янги шакл ва 
усулларини ривожлантиришга имкон яратади. 
4.4.Ўзбекистонда акционерлик жамиятларини бошқариш. 
Корпоратив бошқарувга талаб кўп жиҳатдан акциядорлик 
капитали структураси ва фонд бозорининг ривожланиши орқали 
аниқланади.

---

155 
Акциядорлик жамиятини тузиш мавжуд корхона мулкчилик 
шаклини ўзгартириш орқали (шу жумладан дават корхонаси негизида 
акциядорлик жамияти тузиш) ёки янги корхона барпо этиш йўли 
билан амалга оширилиши мумкин. Бундай ҳолларда акциядорлик 
жамиятини тузишдан бевосита мақсад ишлаб чиқариш фаолияти 
билан шуғулланишдир. Лекин, айрим ҳолларда акциядорлик жамияти 
молиявий характердаги тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиш 
мақсадларида ҳам тузилиши мумкин (холдинг компаниялари, 
инвестицион компаниялар, суғурта компаниялар ва бошқалар). 
«Акциядорлик жамиятлари ва акциядорлар ҳуқуқларини ҳимоя 
қилиш тўғрисида»ги Қонуннинг 63-моддасига биноан акциядорлик 
жамиятини акциядорларнинг умумий йиғилиши, кузатув кенгаши ва 
ижроия органи бошқаради. Жамиятнинг молия-хўжалик фаолияти 
устидан ички назоратни тафтиш комиссияси ва аудитор амалга 
оширадилар. Мазкур Қонунда акциядорлик жамиятининг бошқарув 
органларига қўйилган умумий мажбурий талаблар мавжуд, лекин шу 
билан биргаликда у акциядорларнинг жамиятни бошқаришни ташкил 
этиш, ваколатларни бошқарув органлари ўртасида тақсимлаш, 
доимий ёки вақтинчалик назорат органларини ташкил этишнинг 
турли вариантларини танлаш ҳуқуқини назарда тутади. Умуман 
олганда Қонунда акциядорлик жамиятларида бошқарув ва назорат 
вазифалари амалга оширилишида қуйидаги органлар тузилиши 
назарда тутилган: 

акциядорларнинг умумий йиғилиши; 

кузатув кенгаши; 

ижроия органи; 

---

156 

тафтиш комиссияси; 

аудитор; 

саноқ комиссияси; 

тугатиш комиссияси. 
Бу органлар сайлаб ёки тайинлаб қўйилишида акциядорлар
бевосита ёки билвосита иштирок эта оладилар. Назорат органлари 
таркибига шартли равишда акциядорлар реестрини юритувчи 
мустақил реестр сақловчини ҳам киритиш мумкин. Чунки у 
бажарадиган назорат ва ҳисоб юритиш вазифалари акциядорлик 
жамиятини бошқаришга таъсир этади. Акциядорлик жамиятининг 
бошқарув ва назорат органлари таркиби 12-расмда акс эттирилган.
Акциядорлар умумий йиғилиши одатда бир йилда бир марта 
умумий ҳисобот йиғилиши сифатида чақирилади. Умумий 
йиғилишлар оралиғида акциядорлар номидан жамиятнинг кузатув 
кенгаши иш олиб боради.
Акциядорлар умумий йиғилишининг мутлоқ ваколатига 
киритилган масалаларни ҳал этишни мустасно қилганда кузатув 
кенгаши жамият фаолиятига умумий раҳбарлик қилади. 

---

157