1-Мавзу. "Корхоналарни ривожлантириш стратегияси" фанининг

13.2. Корхоналарнинг солиқ тўловларини 
оптималлаштириш ва солиқдан қочиш. 
Солиқларни иқтисодий моҳиятига кўра гуруҳланиши.Солиқлар 
иқтисодий 
моҳиятига, 
тўловчи 
билан 
давлатнинг 
ўзаро 
муносабатларига бевосита ёки билвосита боғлиқлигига кўра тўғри ва 
эгри солиқларга бўлинади. Тўғри солиқлар тўғридан-тўғри даромадга 
ва мол-мулкка қаратилади (солиққа тортишнинг бевосита шакли). 
Товарнинг баҳосида тўланадиган ёки тарифга киритиладиган 
товарлар ва хизматлардан олинадиган солиқлар эгри солиқларга 

---

335 
киради. Товар ва хизматларнинг эгаси уларни сотишда солиқ 
суммаларини олиб, уларни давлатга ўтказади. 
42-расм. Солиқ ва бюджет сиёсатига оид ҳужжатлар. 
Даромадлар оладиган (мол-мулкка ва шу кабиларга эгалик 
қиладиган) хўжалик юритувчи субъектлар тўғри солиқларнинг 
пировард тўловчиси ҳисобланади, нархларга устамалар орқали солиқ 
юки юклаб қўйиладиган товарнинг истеъмолчиси эса эгри 
солиқларнинг пировард тўловчиси ҳисобланади. Амалиётда нафақат 
эгри солиқлар, шу билан бирга тўғри солиқларни ҳам истеъмолчилар 
зиммасига ўтказиш имконияти мавжуддир. Масалан, корхоналар 

---

336 
тўлайдиган солиқлар юки инфляция даврида кўпинча нарх-навони 
ошириб юбориш орқали истеъмолчилар зиммасига юклаб борилади. 
Тўғри солиқларга тортишда маблағларнинг сафарбар қилиниши 
янги қийматни тақсимлаш пайтида бошланади. Давлат даромад 
олинган пайтдаёқ унинг бир қисмига ўз ҳуқуқларини даъво қилади. 
Солиқ тўловчининг даромади (иш ҳақи, фойда, фоизлар ва 
ҳоказо) ва унинг мол-мулкининг (ер, уйлар, қимматли қогозлар ва 
ҳоказо) қиймати тўғри солиқлар объекти бўлади. Солиққа 
тортишнинг бу шакли эгри солиқларга нисбатан бирмунча 
прогрессивдир, чунки у солиқ тўловчининг даромадлилигини, 
оилавий аҳволини ҳисобга олади, солиқ даромадни олиш босқичида 
ундирилади. Бундан ташқари, тўғри солиқларга тортишда солиқ 
тўловчи ўз солиғининг суммасини аниқ билади.